Η συμφωνία της Βάρκιζας και η διαφωνία του Αρη Βελουχιώτη

"Στη μεγάλη πλατεία (των Τρικάλων) μια άδεια εξέδρα περιμένει την άφιξη της αντιπροσωπείας του ΕΛΑΣ. 

Μια βιασμένη αισιοδοξία εμψυχώνει τις συζητήσεις αλλά ένα βαρύ προαίσθημα τις σταματά. 

Όσο περνά η ώρα η ανησυχία διαπερνά το πλήθος. 

Ο Παρτσαλίδης ανεβαίνει στο βήμα. Αναγκαστήκαμε. Είναι σαν κεραυνός. 

Το πλήθος βουβαίνεται και μέσα σε τούτη την πνιχτή σιωπή ο Παρτσαλίδης απαριθμεί τους όρους της Συμφωνίας....
 
της Βάρκιζας.

Όταν τελείωσαν, κάποιος αρχίζει να σιγοτραγουδά τον ύμνο του ΕΛΑΣ, που γενικεύεται από εκατοντάδες στόματα που πνίγονται καθώς τραγουδάνε “Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα”... Υστερα πάλι σιωπή».1

Στις 12 Φεβρουάριου 1945, ύστερα από δεκαήμερες διαπραγματεύσεις, υπογράφτηκε η Συμφωνία της Βάρκιζας, μια συμφωνία που έμελλε να στοιχειώσει την Αριστερά και να σημαδέψει την ιστορία του αριστερού ελληνικού κινήματος. Εκ μέρους του ΕΑΜ τη Συμφωνία υπέγραψαν ο Γιώργης Σιάντος, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ και επικεφαλής της αντιπροσωπείας, ο Μήτσος Παρτσαλίδης, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, και ο Ηλίας Τσιριμώκος, γενικός γραμματέας της ΕΔΑ.

Γιατί υπογράψαμε...

Υπερασπιζόμενη την απόφασή της να υπογράψει τη Συμφωνία και να διατάξει τον ΕΛΑΣ να παραδώσει τα όπλα, η ηγεσία του ΚΚΕ (Σιάντος, Ιωαννίδης) πρόβαλε ως κύριο επιχείρημα ότι η Βάρκιζα ήταν ένας συμβιβασμός που έδινε στον λαό τη δυνατότητα να παλέψει για τα συμφέροντά του με νόμιμο τρόπο ενώ συγχρόνως παρείχε το δικαίωμα στο ΕΑΜ να προωθήσει τους στόχους του ανοιχτά.2

Σε συνέντευξή του στις 15 Φεβρουάριου 1945 (στο πρώτο φύλλο του «Ριζοσπάστη» που ξαναεκδίδεται στην Αθήνα μετά τα Δεκεμβριανά), τρεις μέρες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, ο Σιάντος δήλωνε ότι η Βάρκιζα αποτελούσε συνέχιση της πολιτικής της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης, της πολιτικής δηλαδή που ακολούθησε το ΚΚΕ στην Κατοχή.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα επέλεξε να μην πάρει την εξουσία κατά την αποχώρηση των Γερμανών ώστε να μην προκαλέσει την αντίδραση της Δεξιάς και τη δυσπιστία των συμμάχων και ιδιαίτερα των Αγγλων.

Η ουσία της στρατηγικής του απέβλεπε στη διεξαγωγή εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και όχι στη βίαιη κατάληψη της εξουσίας. Εφεξής το ΚΚΕ επεδίωκε την οριστική του ενσωμάτωση στο πλαίσιο της συνταγματικής και πολιτικής νομιμότητας, όπως αυτή διαγραφόταν από τους όρους της Συμφωνίας. Το Κόμμα προχωρούσε σε ένα νέο στάδιο πολιτικών αγώνων, ενώ η Συμφωνία έδινε το έρεισμα για αντιφασιστική πάλη και λαϊκοδημοκρατικές λύσεις. Η Συμφωνία έπρεπε να εφαρμοστεί κατά γράμμα, να καταστεί υπόθεση των μαζών και να κατοχυρωθεί με νόμους.3

Το πρωτοσέλιδο του "Ριζοσπάστη" της 4ης Μαρτίου 1945 με άρθρο του Γιάννη Ζέβγου "Να εφαρμοστεί η Βάρκιζα"

Ο γραμματέας του ΚΚΕ υποστήριξε ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν κατορθώσει να πάρουν με το μέρος τους το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της Κατοχής, πράγμα που σήμαινε ότι η Αριστερά βρισκόταν σε τροχιά εξουσίας υπό τρεις προϋποθέσεις. Η πρώτη ήταν ότι θα διασφαλίζονταν νόμιμες και δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες οι οποίες θα εξασφάλιζαν ότι η εξουσία θα ήταν αποτέλεσμα της ελεύθερης έκφρασης του λαού.

Η δεύτερη ήταν η εδραίωση της συνοχής της ΕΑΜικής συμμαχίας. Η τρίτη ήταν μια πολιτική η οποία θα απαντούσε στις ανάγκες των κοινωνικών μερίδων τις οποίες εκπροσωπούσε η Αριστερά. Κοινός άξονας όλων των προϋποθέσεων ήταν η διαμόρφωση ενός «κοινωνικού συμβολαίου» το οποίο θα επιβεβαίωνε το αντίστοιχο της Κατοχής, προσαρμοσμένο όμως στις απαιτήσεις των καιρών για να ανταποκρίνεται καλύτερα στις νέες συνθήκες μετά την Απελευθέρωση. 4

Οι θέσεις αυτές δέχθηκαν οξεία κριτική από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ όπως ο Κώστας Καραγιώργης και ο Γιάννης Ζέβγος. Οι επικρίσεις επικεντρώνονταν κυρίως στο ζήτημα της αμνηστίας. Η μερική αμνήστευση των κατοχικών αδικημάτων και ο όρος περί φυσικής και ηθικής αυτουργίας παρέδιδαν μεγάλο μέρος των στελεχών και μελών του ΚΚΕ στην μήνιν των δικαστικών διώξεων, ενώ η αποστράτευση του ΕΛΑΣ καθιστούσε πιθανό ένα μοναρχικό πραξικόπημα. Τελικά παρά τις επικρίσεις και τις εσωκομματικές διαφωνίες στην Κεντρική Επιτροπή, ύστερα από τη στήριξη του Ιωαννίδη η Συμφωνία υπερψηφίστηκε. Εφεξής, η τήρησή της αποτελούσε ζήτημα αυστηρής κομματικής πειθαρχίας, ενώ κάθε κριτική ή απόρριψή της επέφερε βαρύτατες κομματικές κυρώσεις.5

 

Η διαφωνία του Αρη στη Βάρκιζα

Η κυριότερη διαφωνία για τη Βάρκιζα και το μεγαλύτερο πρόβλημα για την κομματική συνοχή προήλθε από τον πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ και κορυφαίο στέλεχος της Αντίστασης Αρη Βελουχιώτη.

0 φυσικός αρχηγός του ΕΛΑΣ, παρόλο που υπέγραψε μαζί με τον Στέφανο Σαράφη τη διαταγή αποστράτευσης του αντάρτικου στρατού στις 16 Φεβρουάριου 1945, διατύπωσε ανοιχτά τις αντιρρήσεις του στη Συμφωνία της Βάρκιζας και κατήγγειλε την ηγεσία. Στη συνέχεια προχώρησε στη δημιουργία του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ), ενός νέου ΕΑΜ, με το οποίο καλούσε τους πρώην συναγωνιστές του και τα κομματικά μέλη σε έναν νέο αγώνα εναντίον της αγγλικής, όπως θεωρούσε, κατοχής και υπέρ της πραγματικής ανεξαρτησίας της χώρας.

Στις προγραμματικές θέσεις του ΜΕΑ η Συμφωνία της Βάρκιζας χαρακτηριζόταν ως «προϊόν βίας ταξικής, ύστερα από έναν πόλεμο μιας ολόκληρης πάνοπλης αυτοκρατορίας, της Αγγλίας, εναντίον ενός ηρωικού αλλά μικρού και άοπλου λαού, του ελληνικού».6

"Ουαι τοις αφοπλισμένοις". Η παράδοση των όπλων αποτέλεσε τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας Λίβανος, Καζέρτα, Δεκεμβριανά.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της ήταν η κατάργηση της εθνικής ανεξαρτησίας, καθώς επέκτεινε την αγγλική κατοχή σε όλη τη χώρα, η εγκαθίδρυση καθεστώτος βίας, καθώς ανέστειλε τα συνταγματικά άρθρα για τις ατομικές ελευθερίες, η επιλεκτική παραβίαση της συμφωνίας υπέρ της αντίδρασης και κατά του λαού, καθώς μπορούσε να ερμηνεύεται κατά βούληση, και η δημιουργία σχέσεων κυριαρχίας της αντίδρασης και υποταγής του λαού.

Ο Αρης υποστήριξε ότι η άρνηση της Συμφωνίας της Βάρκιζας δεν αποτελούσε διάσπαση του λαϊκού αγώνα ούτε πρόκληση για άσκηση τρομοκρατίας και «παρανομιμοποίηση» του λαϊκού κινήματος.

Αντίθετα, πίστευε πως η παραδοχή της επέτρεπε τη διάσπασή του, καθώς προκαλούσε απογοήτευση στον λαό και καθιστούσε δυνατή την υποδούλωσή του με τρομοκρατικά και οικονομικά μέτρα.

Προέβλεπε δε -ορθά, όπως αποδείχθηκε- ότι «η τρομοκρατία ασκείται και θα ασκείται από την άρχουσα ολιγαρχία όλο και σε μεγαλύτερη κλίμακα» και προέτρεπε την ηγεσία να μην έχει «καμιά ψευδαίσθηση και αυταπάτη νομιμότητας, ύστερα μάλιστα από την ασύστολη παραβίαση και αυτής της συμφωνίας και τις συνεχιζόμενες συλλήψεις και βαρβαρότητες σε βάρος λαϊκών αγωνιστών».

Η συμπύκνωση ενός διαλόγου; Υπέρ ή κατά;

Σε όσους προέβαλλαν αντιρρήσεις σχετικά με την αναγκαιότητα ανατροπής της Συμφωνίας υποστηρίζοντας ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για την εκδήλωση της αντίθεσης προς τη Συμφωνία και τους υπεύθυνους της σύναψής της, ο Αρης απαντούσε στα επιχειρήματά τους ένα προς ένα:7

«Α. Κάνουμε συμμαχικό αγώνα και δεν μπορούμε να τα βάλουμε με έναν από τους συμμάχους, εφόσον συνεχίζεται ακόμη ο πόλεμος για τη συντριβή του φασισμού.

Ποτέ δεν πάψαμε και ούτε θα πάψουμε να κάνουμε συμμαχικό αγώνα. Η διεκδίκηση της ανεξαρτησίας μας δεν αποτελεί διάσπασή του, αλλά βαθύτερη εξυπηρέτησή του. Αντί η κατοχύρωση της ανεξαρτησίας μας να αναβληθεί για μετά το τέλος του πολέμου, αντί δηλαδή να παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες, μπορεί θαυμάσια από τώρα να κατοχυρωθεί, για να είναι και μεγαλύτερη η ελληνική συμβολή στον συμμαχικό αγώνα και για να μην υπάρχει και στο μέλλον περίπτωση αντίθεσής μας με οποιονδήποτε μεγάλο σύμμαχό μας.

Β. Η διεθνής φορά των πραγμάτων είναι προς τα αριστερά και, έχοντας υπομονή, δεν είναι δυνατό να χάσουμε τη δημοκρατία στην Ελλάδα.

Δεν είναι δυνατό να στηριζόμαστε αποκλειστικά στη διεθνή φορά των πραγμάτων. Η διεθνής αυτή φορά είναι πάντα ανισομερής. Και γι’ αυτό ενώ μπορεί σε μια σειρά χώρες να δημιουργηθούν λαϊκά καθεστώτα στη χώρα μας μπορεί να επιβληθεί αντιλαϊκό καθεστώς με την ξενική βία. Μόνο με από τώρα αγώνα μπορούμε να αποτρέψουμε την επιβολή ενός τέτοιου καθεστώτος.

Γ. Η αναπόφευκτη μετά τον πόλεμο κεφαλαιοκρατική κρίση θα κάνει αδύνατη οποιαδήποτε λύση οποιοσδήποτε ζητήματος των μαζών. Και αυτό θα αριστεροποιεί και θα επαναστικοποιεί τις μάζες. Και σε μια σειρά χώρες θα είναι αναπόφευκτη η λύση των κοινωνικών προβλημάτων προς όφελος των μαζών.

Το γεγονός ότι η μεταπολεμική κεφαλαιοκρατία δεν θα μπορέσει να λύσει τα ζητήματα των μαζών δεν σημαίνει αναγκαστικά και λαϊκές λύσεις. Αντίθετα, η κεφαλαιοκρατία. ξένη και ντόπια, θα επιδιώξει να επιβάλει με τη βία αντιλαϊκά καθεστώτα για να ξεπεράσει την κρίση της σε βάρος των μαζών. Από τον αγώνα τον δικό μας από τώρα θα εξαρτηθεί η ματαίωση των κεφαλαιοκρατικών επιδιώξεων.

Δ. Η χώρα μας είναι ερειπωμένη, οι συγκοινωνίες της κατεστραμμένες, ο κόσμος κουρασμένος από τον πολύχρονο και πολυμέτωπο αγώνα και δεν σηκώνει νέα επανάσταση.

Η καταστροφή και η ερείπωση της χώρας μας. το κούρασμα του κόσμου, δεν είναι λόγος για να δεχθούμε την υποδούλωσή της. Ο ελληνικός λαός με τους πρόσφατους αγώνες του απέδειξε ότι δεν διστάζει για οποιαδήποτε θυσία, αρκεί να πετύχει τη λευτεριά του. Και δέχεται, για τον σκοπό αυτό, να συνεχίσει τις θυσίες του, αρκεί να ξέρει ότι μια αποφασιστική ηγεσία με δυναμικότητα είναι ικανή να τον κάνει νοικοκύρη στον τόπο του.

Ε. Είναι κουτό, μια που χάσαμε τόσες ευκαιρίες να κατοχυρώσουμε την ανεξαρτησία της χώρας μας και τη λαϊκή κυριαρχία, να κινηθούμε τώρα, που δεν παρουσιάζεται τέτοια ευκαιρία κι έχουμε παραδώσει τα όπλα.

 

Αν χάθηκαν τόσες και τόσες ευκαιρίες για την εγκαθίδρυση λαϊκού καθεστώτος, δεν είναι δικό μας το σφάλμα, αλλά της ως τα τώρα ηγεσίας του κινήματος. Η παράδοση των όπλων δεν αποτελεί εμπόδιο. Οταν τα βάλαμε με τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, όπλα δεν είχαμε. Και αποκτήσαμε. Και τώρα, αν μας χρειαστούν και όσα μας χρειαστούν, θα τα αποκτήσουμε. Για το δίκαιο και την πίστη ποτέ δεν χάνεται η ευκαιρία.

Στ. Μια συνέχιση του αγώνα είναι αντίθετη προς τους πόθους των μαζών και θα μας αποξενώσει από αυτές, μεταβάλλοντάς μας σε καλούς ίσως ήρωες, αλλά πάντως ξένους, που δεν τους ακολούθησε η μάζα.

Αν ο πόθος των μαζών ήταν η με οποιαδήποτε θυσία ειρήνευση, τότε δύο δρόμοι θα έμπαιναν μπροστά μας: ή να τον ικανοποιήσουμε ή να αντιταχθούμε σε αυτόν. Γιατί ο ηγέτης ποτέ δεν πρέπει να είναι κοντόφθαλμος και να βλέπει μόνο τον τωρινό άμεσο πόθο της μάζας. Αλλά είναι ο πόθος της μάζας όπως τον παρουσιάζουν σήμερα οι αντιρρησίες; Οχι, απαντούν αποστομωτικά η εποποιία της Αθήνας, οι εκδηλώσεις και οι κινητοποιήσεις που γίνονται σε όλη την Ελλάδα μετά τη Συμφωνία. Οχι, απαντάει το ολόθερμο αγκάλιασμα του δικού μας ξεκινήματος για τη συγκρότηση του ΜΕΑ, την ανασυγκρότηση του ΕΛΑΣ και τη συνέχιση του ένοπλου αγώνα. Κουράστηκαν και ζαλίστηκαν τα μυαλά των -και τώρα- ηγητόρων του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και όχι του λαού μας.

Η πρώτη σελίδα της διακήρυξης του Μετώπου Εθνικής ανεξαρτησίας ΜΕΑ με ιδιόχειρες σημειώσεις του Αρη Βελουχιώτη

Ζ. Η συνέχιση του αγώνα ύστερα από μια ήττα είναι λύση απελπισίας, που δεν υπάρχει λόγος να την ακολουθήσουμε αφού με τη Συμφωνία της Βάρκιζας εξασφαλίζουμε ένα μίνιμουμ ελευθεριών, που θα μας επιτρέψουν να διατηρήσουμε και να αναπτύξουμε την επαφή μας με τη μάζα και να την κατακτήσουμε, να προετοιμαστούμε και να οργανωθούμε και με το δημοψήφισμα και τις εκλογές να πετύχουμε τη δημοκρατική ανάπλαση του τόπου μας.

Η συνέχιση του αγώνα δεν αποτελεί λύση απελπισίας, αλλά λαϊκή προσταγή και επιτακτική ανάγκη. Ο λαός αναρωτιέται: γιατί έφθασα ως εδώ και σταματώ; Γιατί έκανα όλον αυτό τον αγώνα κι έδωσα όλες αυτές τις θυσίες, αν ήταν ο αγώνας μου αυτός να καταλήξει σε απλή αλλαγή του αφεντικού, και στη θέση του Γερμανού και του Γαλλικού να έχω τώρα τον Αγγλο και τον μπουραντά χωροφύλακα; Ή θα έπρεπε από την αρχή να μην κάνω αυτό τον αγώνα αν οι άλλοι επρόκειτο να ρυθμίσουν την τύχη μου και να κανονίσουν το σπίτι μου, ή θα έπρεπε να τον συνεχίσω ώσπου οριστικά να αποτρέψω τον κίνδυνο αυτό. Και ο λαός, ο περίφημος αυτός ελληνικός λαός, ο δήθεν -κατά μερικούς- κουρασμένος, απαντάει μόνος στα ερωτήματα που βάζει στον εαυτό του: καλά άρχισα, καλά έφθασα ως εδώ. Εγκληματικό μου λάθος που θα δείχνει ότι θα είμαι άξιος της τύχης μου θα είναι αν δεν εξακολουθήσω τον αγώνα, αψηφώντας κάθε κόπο και θυσία, ως την πλήρη εθνική ανεξαρτησία, ώσπου να γίνω πραγματικά νοικοκύρης στον τόπο μου.

Δεν έχουμε καμία όρεξη να αυταπατόμαστε ότι θα μας δώσουν ελευθερίες και ότι θα κάνουν ανόθευτα δημοψήφισμα και εκλογές, εφόσον έχουν τη δύναμη στα χέρια τους και δεν υπάρχει καμιά αντίρροπη σε αυτούς δύναμη. Λύση απελπισίας και ουτοπία θα ήταν αν αρκούμασταν σε διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις άοπλων μαζών κατά ενόπλων αντιδραστικών, πράγμα που θα οδηγούσε τη μάζα σε απογοήτευση, με τη συνήθη σκέψη: αφού είχαμε τα όπλα και χάσαμε. Θα νικήσουμε τώρα μόνο με την άοπλη πάλη»;

Η πρώτη σελίδα της επιστολής του Αρη Βελουχιώτη προς τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ μετά την συμφωνία της Βάρκιζας

Ή δεκεμβριανή ήττα οδήγησε στη Συμφωνία

Και ενώ ο Αρης προετοίμαζε το ξεκίνημα του νέου ΕΑΜ στα βουνά της Ρούμελης, στην Αθήνα συγκλήθηκε στις 5-10 Απριλίου1945 η 11η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, η πρώτη νόμιμη ολομέλεια του κόμματος μετά τη δικτατορία του Μεταξά.

Στην εισήγησή του ο Σιάντος επιχειρηματολόγησε ότι η συνέχιση του αγώνα θα προκαλούσε μεγαλύτερη ζημιά στο κόμμα Το δίλημμα ήταν Συμφωνία ή συνέχιση του ανταρτοπόλεμου, με ταξικούς όμως όρους. Το αποτέλεσμα θα ήταν ότι «η βάση του αγώνα θα στένευε και οπωσδήποτε θα αφαιρούνταν ο χαρακτήρας που είχε πριν φύγουν οι Γερμανοί και Ιταλοί. Θα καταντούσαμε μια αίρεση που θα μπορούσαν ακόμα και να μας επικηρύξουν».

Η Συμφωνία της Βάρκιζας «είναι μια συμφωνία ανάγκης, δεν είναι όμως παράδοση άνευ όρων. Είναι ένα μίνιμουμ ελευθεριών για τη δράση. Δίνει ένα ηθικό νομικό έρεισμα για την αντιφασιστική πάλη. Δίνει ακόμα το πλεονέκτημα να γίνει απόφαση των μαζών, της κοινής γνώμης του εξωτερικού και των συμμάχων». Ο Σιάντος παρότρυνε τα στελέχη και τα μέλη του ΚΚΕ αφενός να παλέψουν για την εφαρμογή της Συμφωνίας, την οποία έπρεπε να υποστηρίξουν, και αφετέρου να ασκήσουν πιέσεις γα την ψήφιση συγκεκριμένης νομοθεσίας που να κατοχυρώνει την εφαρμογή της.8

Σε αυτήν τη γραμμή κινήθηκε και η εισήγηση του άλλου ισχυρού άνδρα του κόμματος, του Γιάννη Ιωαννίδη, ο οποίος υποστήριξε ότι η Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν αποτέλεσμα της στρατιωτικής ήττας και ήταν επόμενο οι όροι της να είναι βαρείς. Θεωρούσε εντούτοις και αυτός ότι η υπογραφή Συμφωνίας, δηλαδή η πολιτική λύση του προβλήματος, ήταν απόλυτα σωστή, καθώς παρείχε στο ΚΚΕ τη στοιχειώδη δυνατότητα να διατηρήσει τους δεσμούς του με τις μάζες ενώ εξασφάλιζε βασικές εγγυήσεις πολιτικής δράσης. Εδινε δηλαδή στο ΚΚΕ ένα ελάχιστο πλαίσιο δυνατοτήτων και προϋποθέσεων για να δουλέψει μαζικά και να αποκτήσει εκ νέου τον έλεγχο της πολιτικής κατάστασης. Η συνέχιση του ένοπλου αγώνα, σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, θα ήταν καταστροφικό λάθος και θα συνεπάγονταν πολιτική ήττα και πολύ μεγαλύτερη ζημιά για το κόμμα, καθώς το ΚΚΕ θα έχανε τα ερείσματά του στις πόλεις και δεν θα μπορούσε να αναπτύξει καμία μαζική πολιτική δράση.9

Οι μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις που ακολούθησαν τη Συμφωνία της Βάρκιζας, όπως του ΕΑΜ στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, φάνηκε να δικαιώνουν προσωρινά την πολιτική της διεκδίκησης με πολιτικά μέσα.

Η 11η Ολομέλεια διαπίστωσε την ορθότητα της πολιτικής γραμμής του κόμματος, αναγνώρισε ωστόσο λάθη στην πρακτική εφαρμογή της. Υπογράμμισε ιδιαίτερα τα λάθη που έγιναν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης του Δεκεμβρίου 1944, τα οποία εμπόδισαν την κομματική καθοδήγηση να έχει σαφή προοπτική για την πορεία της σύγκρουσης και να συνάψει μια συμφωνία με ευνοϊκότερους όρους από ό,τι η Βάρκιζα.

Δεν αμφισβητούνταν δηλαδή η Συμφωνία της Βάρκιζας αυτή καθαυτή, καθώς αναγνωριζόταν ότι συνάφθηκε ύστερα από τη στρατιωτική ήττα στην Αθήνα και ήταν κατά κάποιον τρόπο αναπόφευκτη. «Δώσαμε μια περίλαμπρη μάχη κατά της αντίδρασης και της Αγγλίας του Τσώρτσιλ και ηττηθήκαμε στρατιωτικά από υπεροχή υλικών μέσων. Αυτή η ήττα μας οδήγησε και στη Συμφωνία της Βάρκιζας». 
Η Συμφωνία της Βάρκιζας, όπως και η Συμφωνία της Γιάλτας, θεωρούνταν ότι αποτελούσαν σοβαρό πολιτικό έρεισμα στον αγώνα κατά του φασισμού και την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη της χώρας.

Η αντίδραση στα μέλη του κόμματος -κυρίως μεσαία στελέχη- αντιμετωπίστηκε με μια δεύτερη απόφαση επί των οργανωτικών θεμάτων, που αφορούσε την εκκαθάριση του κόμματος και την εφαρμογή της αρχής του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού». Σε αυτό το πλαίσιο καταδικάστηκε, χωρίς να ανακοινωθεί δημόσια, η στάση του Βελουχιώτη, ο οποίος διαγράφηκε από μέλος του ΚΚΕ για απειθαρχία στη Συμφωνία.10

Ζαχαριάδης: το ΕΑΜ παρέμεινε στον σωστό δρόμο 

Κατά τον ίδιο τρόπο, η 12η Ολομέλεια, η οποία συγκλήθηκε με την παρουσία του Ζαχαριάδη στις 25- 27Ιουνίου 1945, δήλωνε ότι «το ΕΑΜ από την αρχή έως το τέλος της Κατοχής παρέμεινε στον σωστό δρόμο. Δεν έγιναν λάθη».11

 
Διαψεύδοντας όσους περίμεναν μια κριτική της πολιτικής Σιάντου, ο Ζαχαρώδης δικαιολόγησε την κατοχική πολιτική του Κόμματος διασκεδάζοντας την καχυποψία των Βρετανών και των αστών πολιτικών.

Στο πλαίσιο της πολιτικής κυβερνητικών συμμαχιών που ακολουθούσαν και άλλα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης, χάραζε μια κάθε άλλο παρά «επαναστατική» στρατηγική.

Σε υπόμνημά του στον Στάλιν για το ελληνικό πρόβλημα δύο χρόνια αργότερα (Μάιος 1947), εξηγούσε ότι το ΚΚΕ υπέγραψε τη Βάρκιζα «γιατί αντιλήφθηκε σωστά την ακατάβλητη δημοκρατική διάθεση των μαζών»12.

Στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ τον Οκτώβριο 1945 δεν έγινε καμία αναφορά στη Συμφωνία της Βάρκιζας, ενώ η ίδια γραμμή διατηρήθηκε και στις πέντε ολομέλειες που συγκλήθηκαν τα τέσσερα επόμενα χρόνια μέχρι και τη λήξη του Εμφύλιου Πολέμου.

Παραπομπές

1 Σκηνοθετική παρουσίαση της ανακοίνωσης της Συμφωνίας της Βάρκιζας από τον D. Eudes, Οι Καπετάνιοι. Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1943-1949, (ελλ. εκδ.) Αθήνα: Εξάντας, 1970, σ. 298-300. Πρόκειται για έργο ιστορικής μυθοπλασίας έντονα χρωματισμένο από το ιδεολογικό κλίμα της εποχής που γράφτηκε.

2 Εκθεση δράσης του Γ. Σιάντου στη συνεδρίαση της ΚΕ του ΕΑΜ, 14/2/45 στο Επίσημα Κείμενα, τ. 5,1940-1945, σ. 353

3 Στο ίδιο, σ. 425.

4 Μ. Λυμπεράτος, Στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου. Κοινωνική πόλωση, Αριστερά και αστικός κόσμος στη μεταπολεμική Ελλάδα, Αθήνα; Βιβλιόραμα.

5 Ο Καραγιώργης, που δεν συμφωνούσε και ήταν από τους ενάντιους στους όρους της Βάρκιζας, στο τέλος υποβιβάστηκε από την ΚΕ και έγινε αναπληρωματικό
μέλος. «Παρ' όλα αυτά, δεν έκανε ανοιχτή τη διαφωνία του, γιατί αυτή ήταν η κομματική πειθαρχία. Δεν επιτρεπόταν». Προφορική μαρτυρία Μαρίας Καραγιώργη.

6 Το κείμενο με τον τίτλο «Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας. Προγραμματικές θέσεις» ανέδειξε ο Γρ. Φαράκος στο Αρης Βελουχιώτης, Το χαμένο αρχείο. Αγνωστα Κείμενα, Αθήνα; Ελληνικά Γράμματα, 1998, σ. 340-354.

7 «Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ). Προγραμματικές Θέσεις», ό.π., το κείμενο παρουσιάζεται διασκευασμένο στη μορφή ερωταπαντήσεων, σ. 344-345.

8 ΚΚΕ Επίσημα κείμενα τ.5 σ. 425

9 Γ. Ιωαννίδης Αναμνήσεις. Προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940 -1945

10 ΚΚΕ Επίσημα κείμενα σ. 250

11 Ριζοσπάστης 3 Ιουλίου 1945

12 Παρατίθεται στο Λιμπεράτος ο.π σ. 157 

Βασιλική Λάζου 
Διδάκτορας Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου 


istorika-ntokoumenta