 |
Η είσοδος των κεντρικών
γραφείων της
Facebook
στην Καλιφόρνια. [Josh Edelson/AFP]
|
Μία φερόμενη ως διαφημιστική εταιρεία χωρίς γραφεία, σταθερό τηλέφωνο επικοινωνίας (αλλά με ένα κινητό που ταυτιζόταν με το κινητό επικοινωνίας του ΣΥΡΙΖΑ) και με ένα υποτυπώδες site, ξόδεψε περισσότερα χρήματα για προεκλογικές διαφημίσεις από κάθε πολιτικό κόμμα και μεμονωμένο υποψήφιο ξεχωριστά.
«Αυτό που με απασχολεί περισσότερο απ’ οτιδήποτε....
άλλο, είναι να διασφαλίσω ότι κανείς δεν θα παρέμβει στις προεκλογικές εκστρατείες των επόμενων μηνών», δήλωσε ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ κατά τη διάρκεια μίας πολύκροτης κατάθεσής του ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου.
Πράγματι, και μετά την έντονη κριτική που δικαίως δέχθηκε, ο ιδρυτής του Facebook προχώρησε σε σημαντικές διορθωτικές κινήσεις. Πλην της καταπολέμησης των ψευδών ειδήσεων μέσω διορθώσεων στον αλγόριθμο και συνεργασίας με ανεξάρτητους οργανισμούς fact-checking (δείτε το θέμα μας και το άρθρο ειδικά για την Ελλάδα), το κοινωνικό δίκτυο προχώρησε σε μία ακόμη καίρια πρωτοβουλία: τη διαφάνεια των πολιτικών διαφημίσεων.
Στην πράξη, υποχρεώνει όσους καταχωρούν πολιτικές διαφημίσεις και χορηγούμενες δημοσιεύσεις με πολιτικό ή εθνικό περιεχόμενο να πιστοποιούνται, ούτως ώστε οι χρήστες να βλέπουν ποιος πληρώνει για την εκάστοτε διαφήμιση που εμφανίζεται στο feed του. Τα μέτρα εφαρμόστηκαν στις προκριματικές εκλογές των ΗΠΑ, στη Μεγάλη Βρετανία, τη Βραζιλία και την Ινδία, και προσφάτως στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Μπορεί το σύστημα να έχει αρκετά κενά, αλλά επιτελεί τον στόχο του σε πρώτο τουλάχιστον επίπεδο. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, μέσω του δημόσιου καταλόγου των διαφημιζόμενων προέκυψε το εξής παράδοξο: μια «ενημερωτική» σελίδα στο Facebook με την επωνυμία In Progress κατέβαλε μεγαλύτερο συνολικά προϋπολογισμό από κάθε πολιτικό κόμμα και τους επίσημους λογαριασμούς κάθε υποψηφίου.
Η επίσημη σελίδα της In Progress στο Facebook ανέβηκε στις 6 Νοεμβρίου του 2018. Το πρώτο post, που έγινε στις 15 Νοεμβρίου 2018 κι αναφερόταν σε ρατσιστική επίθεση κατά του Θανάση Αντετοκούμπο, έφτασε τα 2.400 like και τις 100 περίπου κοινοποιήσεις, παρότι η σελίδα δεν είχε καν τόσους ακολούθους.
Μέσα σε λίγες ώρες ο αριθμός των ακολούθων της αυξάνεται εκθετικά, ενώ όσο πλησιάζουμε προς τις εκλογές, τα μηνύματα που ανεβαίνουν στη σελίδα είναι αμιγώς φιλοκυβερνητικά. Το αξιοπερίεργο είναι ότι η σελίδα δεν συνδέεται με κάποιο ενημερωτικό ή άλλο site και το σύνολο σχεδόν των αναρτήσεων περιορίζεται στην ανάρτηση σύντομων βίντεο.
Στην πλειονότητά τους αναφέρονται σε δράσεις της κυβέρνησης, και επαινούν τα επιτεύγματά της, ενώ συχνά-πυκνά καταγγέλλουν την αντιπολίτευση και τον επικεφαλής της ή αναφέρονται στα κακώς κείμενα των κυβερνήσεων πριν το 2015.
Οι πληρωμένες καταχωρήσεις δεν λείπουν, αλλά στην τελική ευθεία προς τις κάλπες η εταιρεία αυξάνει καθημερινά το διαθέσιμο budget, ούτως ώστε οι διαφημίσεις της να αγγίξουν ευρύτερο κοινό. Την τελευταία εβδομάδα των ευρωεκλογών δαπανά €22.480 για την προώθηση φιλοκυβερνητικών και αντι-αντιπολιτευτικών (sic) μηνυμάτων.
Μια πιο προσεκτική ματιά στη λίστα των διαφημιζομένων θα μας εκπλήξει ακόμη περισσότερο. Πλην της δικής της σελίδας, η In Progress διαχειρίζεται και άλλες σελίδες με έντονη δραστηριότητα κατά τις τελευταίες προεκλογικές ημέρες.
Πιο ενδεικτική είναι η «Ομάδα Μνήμης» – που προφανώς ιδρύθηκε και λειτούργησε ως φιλοκυβερνητικό αντίβαρο της «Ομάδας αλήθειας», η οποία με τη σειρά της εδώ και χρόνια προωθεί στα social media θέσεις φιλικές προς τη ΝΔ, και κατά των αντιπάλων της.
Η In Progress εμφανίζεται ως υπεύθυνη και για τις σελίδες «Cruel» και «Οι Άριστοι», οι οποίες προώθησαν ακόμη πιο καταγγελτικά βίντεο, με πλέον ενδεικτικό αυτό που αναφέρεται στην υπόθεση Novartis και συνοδευτικό κείμενο:
«Το Άγιο Δισκοπότηρο της μίζας ήταν η Novartis. Όλα στο φως, ο ελληνικός λαός θα μάθει την αλήθεια.
#Αριστεία #Novartis_Gate».
Συνολικά, η συγκεκριμένη εταιρεία ξόδεψε μόνο για καμπάνιες στο Facebook σχεδόν 75.000 ευρώ. Αθροιστικά, προκύπτει ότι ο προϋπολογισμός της In Progress υπερέβη τους αντίστοιχους προϋπολογισμούς όλων των κομμάτων στις ευρωεκλογές. Ενδεικτικά, το Ποτάμι ξόδεψε €33.036, ο Σύριζα €24.420, η ΝΔ €23.347, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες €23.873, το Κίνημα Αλλαγής €12.505.
Η InProgress επίσης ξόδεψε περισσότερα από τους υποψήφιους περιφερειάρχες Πατούλη (€33.382), Δούρου (€12.776), τους υποψήφιους δημάρχους (Γερουλάνο €9.606, Ηλιόπουλο €3.264,22, Μπακογιάννη €2.041,6) και τέλος περισσότερα από όλους τους υποψήφιους ευρωβουλευτές (Θ. Καλαμπόκης €20.201, Π. Κόκκαλης €14.818).
Ενδεχομένως το ποσό να μην φαντάζει μεγάλο, αλλά πρέπει να αναλογιστούμε ότι τα διαφημιστικά budget στο Facebook έχουν εντελώς διαφορετική «αξία». Με έναν προϋπολογισμό εκατοντάδων ευρώ μπορείς να πετύχεις εκατοντάδες χιλιάδες προβολές των διαφημίσεών σου.
Ενδεικτικά, κατά την προεκλογική περίοδο, το κόστος ανά χίλιες προβολές μιας δημοσίευσης (CPM) ανερχόταν σε €0,50. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό, τα μηνύματα της In Progress προβλήθηκαν πάνω από 140 εκατομμύρια φορές, χωρίς βέβαια να συνυπολογίζουμε τις κοινοποιήσεις και τις προβολές μέσω ροών φίλων.
Εξάλλου, λόγω της αρχιτεκτονικής διαφημίσεων του Facebook, η διαφήμιση προβάλλεται σε λεπτομερώς στοχευμένα κοινά. Μπορείς για παράδειγμα να επιλέξεις τόπο κατοικίας (εν προκειμένω για τις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές), ηλικιακή ομάδα, αλλά και συγκεκριμένα προφίλ χρήστη βάσει των ενδιαφερόντων, των σελίδων που έχει κάνει like, της δραστηριότητάς του κ.ά.
Εκτός αυτού, η δυναμική ενός μηνύματος εξαρτάται άμεσα από τον αριθμό των κοινοποιήσεων και των likes. Ο αλγόριθμος του Facebook είναι σχεδιασμένος ώστε να «πριμοδοτεί» δημοσιεύσεις που γίνονται δημοφιλείς σε μικρό χρονικό διάστημα, κάτι στο οποίο συντείνει στο μέγιστο μια πληρωμένη καταχώρηση.
Σε κάθε περίπτωση, και ανεξαρτήτως ποσών που δαπανήθηκαν, πρόκειται και για εξόφθαλμες παραβάσεις αφενός των όρων χρήσεων του μέσου, και αφετέρου των κείμενων διατάξεων.
Σύμφωνα με την εγκύκλιο του υπ. Εσωτερικών σε εφαρμογή των διατάξεων του ν. 3870/2010 με αντικείμενο τις εκλογικές δαπάνες συνδυασμών και υποψηφίων και τον έλεγχο αυτών, κατά τις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές, ορίζεται ότι «την παραμονή και την ημέρα των εκλογών, απαγορεύεται η χρήση κάθε μέσου διαφήμισης (π.χ. αφίσες, έντυπο υλικό), ραδιοτηλεοπτικής προβολής και προβολής στο διαδίκτυο». Προφανώς, η εγκύκλιος αγνοήθηκε από τους διαχειριστές των εν λόγω σελίδων που συνέχισαν να χορηγούν τις δημοσιεύσεις και τις δύο ημέρες.
Ποια είναι λοιπόν η εταιρεία που δαπάνησε περισσότερα από όλα τα κόμματα; Την αρχική έκπληξη για το ύψος της δαπάνης της In Progress διαδέχτηκε μια μεγαλύτερη: Σε αντίθεση με το σύνολο σχεδόν των διαφημιστικών εταιρειών που συνεργάστηκαν με κόμματα και υποψηφίους, η In Progress δεν είχε προηγούμενη δραστηριότητα στον χώρο.
H ιστοσελίδα της είναι ένα πρόχειρο Wordpress site με stock φωτογραφίες και χωρίς οποιαδήποτε πληροφορία για προηγούμενα έργα της εταιρείας ή για τα στελέχη και το προσωπικό της. Οι υποσχέσεις για «σχεδιασμό και υλοποίηση digital projects» και «Τα πάντα για μια σωστή στρατηγική επικοινωνίας», που αναγράφονται στην κεντρική (και μοναδική) σελίδα του site
δεν επιβεβαιώνονται στην πράξη, καθώς στις επανειλημμένες προσπάθειες επικοινωνίας μέσω της φόρμας και του email της εταιρείας δεν λάβαμε απάντηση. Δεδομένου ότι δεν δημοσιεύει άλλα στοιχεία επικοινωνίας, αναζητήσαμε τα στοιχεία από τη δημόσια βάση όσων καταχωρούν πολιτικές διαφημίσεις στο Facebook.
Αρχικά δοκιμάσαμε να καλέσουμε το κινητό τηλέφωνο που ήταν δηλωμένο. Η κλήση μας προωθείτο. Επειδή, όπως υποδεικνύει ένα παλιό δημοσιογραφικό ρητό, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες, σταθήκαμε σε μια λεπτομέρεια με σημασία.
Το κινητό τηλέφωνο που αντιστοιχεί στον υπεύθυνο της εταιρείας In Progress ήταν το ίδιο με το τηλέφωνο, που είχε δηλώσει ο υπεύθυνος της αντίστοιχης καμπάνιας του Σύριζα.
Όσες φορές κι αν το καλέσαμε (και ήταν πολλές) ήταν απενεργοποιημένο. Δεν πιστεύουμε στις συμπτώσεις (ειδικά στις σατανικές), αλλά λίγες μέρες αργότερα, και αφού προηγήθηκε η επικοινωνία μας με το γραφείο τύπου του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και με την Ιn Progress μέσω email, οι καρτέλες αμφοτέρων ενημερώθηκαν και τα τηλέφωνα άλλαξαν:
ο αριθμός στην καρτέλα του ΣΥΡΙΖΑ αντικαταστάθηκε με το τηλέφωνο επικοινωνίας του κόμματος, ενώ το νέο τηλέφωνο της Ιn Progress ήταν ένα κινητό που επίσης παρέμενε απενεργοποιημένο όσες φορές κι αν επιχειρήσαμε να το καλέσουμε.
Ο αριθμός αυτός, σύμφωνα με τον δημόσιο τηλεφωνικό κατάλογο, αντιστοιχεί σε στενό συγγενικό πρόσωπο γνωστού στελέχους του ΣΥΡΙΖΑ – εκτός αν πρόκειται για συνωνυμία που ολοκληρώνει το παζλ των συμπτώσεων.
Όσον αφορά τις καταχωρημένες διευθύνσεις της εταιρείας (γιατί έχει δηλώσει δύο διαφορετικές), διαπιστώσαμε ότι αντιστοιχούν σε δύο πολυκατοικίες στην περιοχή του Ζωγράφου, στο ίδιο μάλιστα οικοδομικό τετράγωνο. Το inside story επισκέφθηκε την περιοχή, και διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για συγκροτήματα κατοικιών, ενώ σε καμία από τις δύο δεν υπήρχε ένδειξη ή πινακίδα για γραφεία εταιρείας.
Μιλήσαμε με έμπειρο στέλεχος της αγοράς, που μας τόνισε ότι η επωνυμία In Progress είναι άγνωστη στον κλάδο της διαφήμισης και των social media. Μας τόνισε επίσης ότι δεν αποκλείεται να είναι κάποια οντότητα χωρίς ΑΦΜ, αφού για να δημιουργήσεις διαφημιστική καταχώρηση στο Facebook δεν απαιτείται επαγγελματικό ΑΦΜ (είναι προαιρετικό), παρά μόνο η αναγραφή του αριθμού ταυτότητας, ώστε να επιβεβαιωθεί η ταυτότητα ενός τουλάχιστον εκ των διαχειριστών.
Δεδομένου ότι το σύνολο των αναρτήσεων της εν λόγω εταιρείας ήταν φιλοκυβερνητικά μηνύματα ή αναπαραγωγές διαφημιστικών σποτ του κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και ότι μέχρι μία εβδομάδα πριν τις ευρωεκλογές τα κινητά τηλέφωνα επικοινωνίας που δήλωνε στο Facebook ταυτίζονταν με αυτά που δήλωνε το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, απευθυνθήκαμε στο κυβερνών κόμμα.
Τo inside story επικοινώνησε κατ’ επανάληψη τόσο γραπτά όσο και τηλεφωνικά με το γραφείο Τύπου του κόμματος. Αναζητήσαμε την υπεύθυνη κ. Σβίγγου και ρωτήσαμε τόσο για την τρέχουσα συνεργασία με την εν λόγω εταιρεία, όσο και για το γεγονός ότι επιλέχθηκε για την καμπάνια των ευρωεκλογών αντί για τους επίσημους λογαριασμούς του κόμματος, αλλά και για το αν η συνεργασία θα συνεχιστεί και στις εθνικές εκλογές.
Παρά τις σχετικές διαβεβαιώσεις από επιτελείς του κόμματος, δεν λάβαμε συγκεκριμένες απαντήσεις για τη σχέση του Σύριζα με την εταιρεία Ιn Progress (για τη σύμπτωση των κοινών δημοσιεύσεων, και την έτερη σύμπτωση με το ίδιο κινητό τηλέφωνο). Η κ. Σβίγγου δεν επικοινώνησε μαζί μας, ενώ σε συνέχεια των επίμονων αιτημάτων μας, συνεργάτες του γραφείου Τύπου μας παρέπεμψαν στην οικονομική διεύθυνση του κόμματος (η οποία, όπως μάθαμε, είναι «υπεύθυνη για οτιδήποτε σχετίζεται με οικονομική συναλλαγή»), από όπου επίσης δεν κατορθώσαμε να αποσπάσουμε οποιαδήποτε σχετική πληροφορία.
Ο οικονομικός υπεύθυνος του κόμματος, κ. Δαρειώτης, μας ενημέρωσε ότι δεν γνωρίζει τη συγκεκριμένη εταιρεία, ούτε αν έχει διοχετευθεί διαφημιστικό budget προς αυτήν, αλλά και ότι όλες οι προεκλογικές δαπάνες του κόμματος θα δημοσιευθούν στη Διαύγεια.
Μεταξύ των πληρωμένων δημοσιεύσεων της In Progress υπάρχει κι ένα βίντεο με το επίσημο διαφημιστικό σποτ της καμπάνιας του Νάσου Ηλιόπουλου (με 100.000 και 200.000 εμφανίσεις αντίστοιχα), και μία πληρωμένη καταχώρηση με μήνυμα: «Στις 26 Μαΐου σπάει η παράδοση και ζωντανεύουν οι γειτονιές.
Στις 26 Μαΐου, οι Αθηναίοι ψηφίζουν Νάσο Ηλιόπουλο» (με 100.000 και 200.000 εμφανίσεις αντίστοιχα). Από το γραφείο Τύπου της παράταξης του Νάσου Ηλιόπουλου «Ανοιχτή Πόλη» μας είπαν πως «δεν υπήρξε συνεργασία της Ανοιχτής Πόλης και δεν έχει διενεργηθεί μέρος της καμπάνιας της στο Facebook μέσω της εν λόγω σελίδας».
Όπως δήλωσε στο inside story στενή συνεργάτιδα του κ. Ηλιόπουλου, η παράταξη στο πλαίσιο της προεκλογικής της καμπάνιας στα social media συνεργάστηκε αποκλειστικά με την εταιρία Minoan Design, και οι χορηγούμενες διαφημίσεις της δημοτικής κίνησης πραγματοποιήθηκαν από την επίσημη σελίδα του Νάσου Ηλιόπουλου.
To inside story επικοινώνησε και με τη Minoan Design, εκπρόσωπος της οποίας μας επιβεβαίωσε ότι ήταν πράγματι υπεύθυνοι για την καμπάνια του κ. Ηλιόπουλου στα social media, ενώ και αυτός μας διαβεβαίωσε ότι δεν γνωρίζουν την εταιρεία In Progress, ούτε βέβαια για ποιους λόγους πλήρωνε για την προβολή του προεκλογικού σποτ του υποψήφιου δημάρχου παράλληλα με τη δική τους καμπάνια.
Σε ερώτημα του inside story για το σύνολο της διαφημιστικής δαπάνης της παράταξης και ειδικά για τη δαπάνη στο facebook, εκπρόσωπος της «Ανοιχτής Πόλης» μας απάντησε ότι μετά την ολοκλήρωσή της καμπάνιας τα στοιχεία για τα έσοδα και τα έξοδα θα αναρτηθούν, όπως προβλέπει ο νόμος, στη Διαύγεια.
Στις περισσότερες περιπτώσεις πολιτικής διαφήμισης, στην αποποίηση ευθύνης εμφανίζεται το όνομα του κόμματος ή του υποψηφίου, ενώ σε ορισμένες εμφανίζονται τα στοιχεία της διαφημιστικής εταιρείας (π.χ. η Start Business Hellas που «έτρεξε» την καμπάνια των ΑΝΕΛ, η Pulse-Opinion SA για τις διαφημίσεις της Βίκυς Φλέσσα, η Digital Wise Agency για τις αντίστοιχες του Γ. Κύρτσου, η Teamapp του Απ. Κατσιφάρα, κ.λπ). Στο σύνολο τους, βέβαια, πρόκειται για αναγνωρισμένες διαφημιστικές εταιρείες, με νόμιμη παρουσία – διαθέτουν ΑΦΜ και είναι καταχωρημένες στο ΓΕΜΗ.
Σε ολόκληρη τη λίστα των διαφημιζομένων (1.838 σελίδες στο Facebook πλήρωσαν για να προωθήσουν τις δημοσιεύσεις τους με ποσά άνω των €100), ο αριθμός όσων δεν συνδέονται άμεσα με πολιτικό κόμμα ή μεμονωμένο υποψήφιο (στις δημοτικές, περιφερειακές, ή ευρωπαϊκές) εκλογές είναι μονοψήφιος.
Μέσω δημοσίευσής του, πάντως, ο δημοσιογράφος Μάνος Κακλαμάνος (ο οποίος αρθρογραφούσε στο Χωνί ενώ μετά το κλείσιμο της εφημερίδας δραστηριοποιήθηκε στη διαφημιστική αγορά συστήνοντας διαφημιστική εταιρεία, την Maze) ξεκαθάρισε ότι την «απόλυτη ευθύνη για το newsique φέρει ο υπογράφων» δηλαδή ο ίδιος και διαψεύδει τις κατηγορίες περί διακίνησης fake news μέσω χορηγούμενων posts.
Ποσά άξια αναφοράς έχει δαπανήσει εξάλλου στο Facebook η Inbox, επίσημη σελίδα του ομότιτλου ειδησεογραφικού site με συνολικό προϋπολογισμό κατά την προεκλογική περίοδο €9.775. Στην πλειονότητά τους, οι χορηγούμενες δημοσιεύσεις της Inbox έχουν αντιπολιτευτικό τόνο, ενώ σημαντικό ποσοστό τους αναμεταδίδει δηλώσεις και προεκλογικές ομιλίες στελεχών της ΝΔ και του Κ. Μητσοτάκη, όχι όμως προεκλογικά σποτ ή διαφημιστικά μηνύματα.
Σε αντίθεση με τις προαναφερθείσες σελίδες, οι χορηγούμενες αναρτήσεις της Inbox οδηγούσαν σε άρθρα στο site της σελίδας. Λόγω του μεγάλου μηνιαίου προϋπολογισμού των €10.000 (μάλλον δυσβάσταχτος για ένα περιορισμένης εμβέλειας ενημερωτικό site), απευθυνθήκαμε στη New Digital Media, εταιρεία που το εκπροσωπεί.
Ο εκπρόσωπός της δήλωσε ότι στόχος τους δεν ήταν να υποστηρίξουν κάποιο κόμμα ή υποψήφιο, αλλά να ενισχύσουν την επισκεψιμότητα προς το site τους, κάτι που πιστοποιείται και από τη διασπορά των δαπανών σε πολυάριθμες αναρτήσεις. Όπως επίσης μας πληροφόρησαν, στα άμεσα σχέδιά τους είναι η ανάπτυξη και άλλων sites θεματικού και τοπικού περιεχομένου, αλλά και η ενδυνάμωση του υπάρχοντος.
Ανάλογο τρόπο προσέλκυσης επισκεπτών συναντάμε και από άλλα ειδησεογραφικά μέσα όπως το newsbomb.gr, που φαίνεται ότι έχει δαπανήσει €1.715. Και σε αυτήν την περίπτωση δεν πρόκειται για προεκλογικά μηνύματα, αλλά περιλήφθηκαν στη λίστα ως πολιτικές καταχωρήσεις λόγω των μηνυμάτων που τα συνόδευαν (π.χ. «παρακολουθήστε την ομιλία του Αλ. Τσίπρα», «του Κυρ. Μητσοτάκη» κ.λπ.).
Τέλος, η εταιρεία δημοσκοπήσεων Vox Pop δαπάνησε περί τα €3.500 προκειμένου να προσελκύσει δείγμα για τις δημοσκοπήσεις της – μια τακτική αμφίβολης αποτελεσματικότητας που σίγουρα αντίκειται στις αρχές της στατιστικής επιστήμης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ουδεμία άλλη εταιρεία δημοσκοπήσεων προχώρησε σε χορηγούμενες δημοσιεύσεις στο Facebook.
Παρότι δεν είναι της παρούσης, ενδέχεται η συγκεκριμένη τακτική να στοίχισε στην εταιρεία την «αστοχία» των προβλέψεών της, και όπως φημολογείται τη διακοπή της συνεργασίας της με φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ. Για την Voxpop να αναφέρουμε ότι ήταν η εταιρεία, που συμβούλευε συνεργάτες του πρωθυπουργού και εκδότες για τις δημοσκοπήσεις, οι οποίες έπεσαν κυριολεκτικά έξω.
Θα παρακολουθούμε με ενδιαφέρον τη στρατηγική των εν λόγω σελίδων, αλλά και όσων αντιστοίχων θα εμφανιστούν εν όψει και των εθνικών εκλογών της 7ης Ιουλίου, καθώς εικάζουμε βάσιμα ότι τον «μανδύα» της ειδησεογραφικής σελίδας θα ενδυθούν και άλλες κομματικές πρωτοβουλίες διάδοσης ψευδών και μη μηνυμάτων.
Το κενό στους όρους χρήσης του Facebook είναι προφανές, και παρά τις καλές προθέσεις του μέσου να περιορίσει την πολιτική παραπληροφόρηση, αναδεικνύει την παθογένεια της προβληματικής διαδικασίας πιστοποίησης των διαφημιζομένων και του ελλιπούς ελέγχου, ειδικά σε προεκλογικές περιόδους.
Το inside story απευθύνθηκε στο Facebook μέσω της εταιρείας επικοινωνίας που το εκπροσωπεί στην Ελλάδα, και έθεσε τα σχετικά ερωτήματα, αλλά μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, δεν έχει λάβει κάποια απάντηση.
Με ανακοίνωσή της προς όλα τα κράτη-μέλη πριν τις ευρωεκλογές, η Κομισιόν επισήμανε στα πολιτικά κόμματα ότι οφείλουν να τηρήσουν τη σχετική οδηγία, η οποία επιτάσσει «μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τις πολιτικές διαφημίσεις και την πολιτική στόχευση στο διαδίκτυο». Σε αυτό το πλαίσιο, απαιτείται η δημοσιοποίηση όλων των στοιχείων που «αφορούν τις δαπάνες τους για τις διαφημιστικές τους εκστρατείες στο διαδίκτυο,
αποκαλύπτοντας ποιο κόμμα ή ποια πολιτική ομάδα υποστήριξης βρίσκεται πίσω τις πολιτικές διαφημίσεις στο διαδίκτυο». Επισημαίνεται επίσης ότι θα πρέπει να δημοσιοποιούνται τα στοιχεία σχετικά με τα κριτήρια στόχευσης που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάδοση της πληροφορίας στους πολίτες. Αναφέρεται μάλιστα η πρόβλεψη για επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση που δεν τηρηθούν αυτές οι αρχές κατά την προεκλογική περίοδο.
Στην ανακοίνωση προτείνονται επίσης οι ορθές πρακτικές για τις πολιτικές διαφημίσεις στις διαδικτυακές πλατφόρμες, κανόνες που τηρήθηκαν τουλάχιστον σε πρώτο επίπεδο από το Facebook, που υιοθέτησε συγκεκριμένα μέτρα – όχι απολύτως επαρκή για τη διασφάλιση της διαφάνειας, όπως αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος.
Διαδικασία εγγραφής και πιστοποίησης για διαφημιζόμενους παρουσίασε και το Twitter, αν και στη λίστα των αδειοδοτημένων οντοτήτων δεν συγκαταλέγονται λογαριασμοί από την Ελλάδα.
Αντίστοιχα μέτρα εφάρμοσε και η Google. Οι δαπάνες διαφήμισης κατά την πρώτη φάση της προεκλογικής περιόδου κινήθηκαν σε €193.000, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτών να προέρχονται από κόμματα και πιστοποιημένες διαφημιστικές εταιρείες.
Τι μας μένει από την πολυήμερη έρευνα; Ότι μια εταιρεία που δεν υπάρχει καταχωρημένη –τουλάχιστον με τις επωνυμίες που χρησιμοποιεί– ή έστω ένας απλός πολίτης [;], καταχώρησε τα στοιχεία της ταυτότητάς του στο Facebook και ξεκίνησε να δημοσιεύει πληρωμένα posts υπέρ της κυβέρνησης, του πρωθυπουργού και των στελεχών του κυβερνώντος κόμματος, και εις βάρος των αντιπάλων τους, χωρίς να έχει οποιαδήποτε σχέση με τον Σύριζα ή τους υποψηφίους του κόμματος. Απλώς έτυχε να χρησιμοποιεί το ίδιο κινητό τηλέφωνο με τον υπεύθυνο της καμπάνιας του Σύριζα.
Ήταν μάλιστα τέτοιος ο οίστρος του, που ξόδεψε συνολικά τριπλάσιο ποσό από το κόμμα που υποστηρίζει. Δεν αποκλείουμε ότι μπορεί να συνέβη, απλώς το επισημαίνουμε. Όταν δημοσιοποιηθούν τα στοιχεία των προεκλογικών δαπανών των κομμάτων στη Διαύγεια, θα επανέλθουμε.
Γιάννης Γορανίτης
insidestory
άλλο, είναι να διασφαλίσω ότι κανείς δεν θα παρέμβει στις προεκλογικές εκστρατείες των επόμενων μηνών», δήλωσε ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ κατά τη διάρκεια μίας πολύκροτης κατάθεσής του ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου.
Πράγματι, και μετά την έντονη κριτική που δικαίως δέχθηκε, ο ιδρυτής του Facebook προχώρησε σε σημαντικές διορθωτικές κινήσεις. Πλην της καταπολέμησης των ψευδών ειδήσεων μέσω διορθώσεων στον αλγόριθμο και συνεργασίας με ανεξάρτητους οργανισμούς fact-checking (δείτε το θέμα μας και το άρθρο ειδικά για την Ελλάδα), το κοινωνικό δίκτυο προχώρησε σε μία ακόμη καίρια πρωτοβουλία: τη διαφάνεια των πολιτικών διαφημίσεων.
Στην πράξη, υποχρεώνει όσους καταχωρούν πολιτικές διαφημίσεις και χορηγούμενες δημοσιεύσεις με πολιτικό ή εθνικό περιεχόμενο να πιστοποιούνται, ούτως ώστε οι χρήστες να βλέπουν ποιος πληρώνει για την εκάστοτε διαφήμιση που εμφανίζεται στο feed του. Τα μέτρα εφαρμόστηκαν στις προκριματικές εκλογές των ΗΠΑ, στη Μεγάλη Βρετανία, τη Βραζιλία και την Ινδία, και προσφάτως στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Μπορεί το σύστημα να έχει αρκετά κενά, αλλά επιτελεί τον στόχο του σε πρώτο τουλάχιστον επίπεδο. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, μέσω του δημόσιου καταλόγου των διαφημιζόμενων προέκυψε το εξής παράδοξο: μια «ενημερωτική» σελίδα στο Facebook με την επωνυμία In Progress κατέβαλε μεγαλύτερο συνολικά προϋπολογισμό από κάθε πολιτικό κόμμα και τους επίσημους λογαριασμούς κάθε υποψηφίου.
Η περίεργη δραστηριότητα της In Progress
Η επίσημη σελίδα της In Progress στο Facebook ανέβηκε στις 6 Νοεμβρίου του 2018. Το πρώτο post, που έγινε στις 15 Νοεμβρίου 2018 κι αναφερόταν σε ρατσιστική επίθεση κατά του Θανάση Αντετοκούμπο, έφτασε τα 2.400 like και τις 100 περίπου κοινοποιήσεις, παρότι η σελίδα δεν είχε καν τόσους ακολούθους.
 |
| Το post για τον Γιάννη και τον Θανάση Αντετοκούμπο στη σελίδα της In Progress στο Facebook |
Στην πλειονότητά τους αναφέρονται σε δράσεις της κυβέρνησης, και επαινούν τα επιτεύγματά της, ενώ συχνά-πυκνά καταγγέλλουν την αντιπολίτευση και τον επικεφαλής της ή αναφέρονται στα κακώς κείμενα των κυβερνήσεων πριν το 2015.
Οι πληρωμένες καταχωρήσεις δεν λείπουν, αλλά στην τελική ευθεία προς τις κάλπες η εταιρεία αυξάνει καθημερινά το διαθέσιμο budget, ούτως ώστε οι διαφημίσεις της να αγγίξουν ευρύτερο κοινό. Την τελευταία εβδομάδα των ευρωεκλογών δαπανά €22.480 για την προώθηση φιλοκυβερνητικών και αντι-αντιπολιτευτικών (sic) μηνυμάτων.
Πιο ενδεικτική είναι η «Ομάδα Μνήμης» – που προφανώς ιδρύθηκε και λειτούργησε ως φιλοκυβερνητικό αντίβαρο της «Ομάδας αλήθειας», η οποία με τη σειρά της εδώ και χρόνια προωθεί στα social media θέσεις φιλικές προς τη ΝΔ, και κατά των αντιπάλων της.
«Το Άγιο Δισκοπότηρο της μίζας ήταν η Novartis. Όλα στο φως, ο ελληνικός λαός θα μάθει την αλήθεια.
#Αριστεία #Novartis_Gate».
Πρόκειται για μηνύματα, τα οποία, όπως λένε πηγές της διαφημιστικής αγοράς με τις οποίες συνομίλησε το inside story, εμπεριέχουν αποχρώσες ενδείξεις που εμπίπτουν στις διατάξεις περί συκοφαντικής δυσφήμισης, αφού παρουσιάζονται πρόσωπα και ονόματα πολιτικών, οι οποίοι σύμφωνα με τα προωθητικά μηνύματα έχουν δωροδοκηθεί.
| Μετά την αλλαγή των κανονισμών διαφήμισης του Facebook, και της πρόθεσης του κοινωνικού δικτύου να καταπολεμήσει τις ψευδείς ειδήσεις, για όσους καταχωρούν πολιτικές διαφημίσεις (όσες με τεχνικούς όρους κατηγοριοποιούνται ως πολιτικά σχετιζόμενες ή ως ζητήματα εθνικής σημασίας), απαιτείται η δημοσιοποίηση του ονόματος ή της εμπορικής επωνυμίας της οντότητας που πλήρωσε για τη διαφήμιση (η λεγόμενη «δήλωση αποποίησης ευθυνών»). Σε περίπτωση καταχώρησης χωρίς την προαναφερθείσα δήλωση, το Facebook αφαιρεί τις διαφημίσεις. Το όνομα μάλιστα προβάλλεται στο πλαίσιο της διαφήμισης, ώστε να γνωρίζουν οι χρήστες ποιος την έχει πληρώσει. |
| Όνομα σελίδας | Αποποίηση ευθύνης | Έξοδα (σε ευρώ) |
| In Progress | In Progress | 23.134,8 |
| Ομάδα Μνήμης | In Progress | 22.065,9 |
| Οι Έλληνες | In Progress | 20.898 |
| Cruel | In Progress | 5.156,4 |
| Οι Άριστοι | In Progress | 3.261,1 |
| In Progress | H διαφήμιση προβλήθηκε χωρίς αποποίηση ευθύνης | <100,1 |
| πηγή: Facebook (επεξεργασία στοιχείων inside story) | ||
Τόσος θόρυβος για 75.000 ευρώ;
Η InProgress επίσης ξόδεψε περισσότερα από τους υποψήφιους περιφερειάρχες Πατούλη (€33.382), Δούρου (€12.776), τους υποψήφιους δημάρχους (Γερουλάνο €9.606, Ηλιόπουλο €3.264,22, Μπακογιάννη €2.041,6) και τέλος περισσότερα από όλους τους υποψήφιους ευρωβουλευτές (Θ. Καλαμπόκης €20.201, Π. Κόκκαλης €14.818).
| Όνομα σελίδας | Αποποίηση ευθύνης | Έξοδα € |
Αριθμός διαφημίσεων στη βιβλιοθήκη
|
| European Parliament | European Parliament | 79.004 | 54 |
| Giorgos Patoulis | Giorgos Patoulis | 33.382 | 154 |
| To Potami | To Potami | 33.036 | 26 |
| ΣΥ.ΡΙΖ.Α. | ΣΥ.ΡΙΖ.Α. | 24.420 | 23 |
| Ανεξάρτητοι Ελληνες | Start Business Hellas | 23.873 | 116 |
| In Progress | In Progress | 23.134 | 8 |
| Kyriakos Mitsotakis | ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ | 23.347 | 102 |
| Ομάδα Μνήμης | In Progress | 22.065 | 9 |
| Οι Ελληνες | In Progress | 20.898 | 11 |
| Thodoris Kalabokis | Thodoris Kalabokis | 20.201 | 126 |
| ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ | ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ | 19.455 | 99 |
| Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα | Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα | 16.723 | 17 |
| European Greens | European Greens | 15.510 | 22 |
| Πέτρος Κόκκαλης – Petros Kokkalis | Πέτρος Κόκκαλης – Petros Kokkalis | 14.818 | 210 |
| Ρένα Δούρου | Ρένα Δούρου | 12.776 | 108 |
| Κίνημα Αλλαγής | Κίνημα Αλλαγής | 12.505 | 51 |
| Alexis Tsipras | ΣΥ.ΡΙΖ.Α. | 10.986 | 12 |
| ΙΝΒΟΧ | New Digital Media | 9.775 | 129 |
| Παύλος Γερουλάνος | Παύλος Γερουλάνος | 9.606 | 92 |
| Παύλος Ελευθεριάδης | Pavlos Eleftheriadis | 8.701 | 24 |
| Γιώργος Χατζημάρκος | Γιώργος Χατζημάρκος | 7.061 | 129 |
| Nikos Papandreou | Nikos Papandreou | 7.298 | 121 |
| Kostas Dervos | Kostas Dervos | 7.055 | 195 |
| Γιώργος Νηκιτιάδης | Georgios Nikitiadis | 5.830 | 18 |
| Δημήτρης Καιρίδης-Dimitris Kairidis | Dimitrios Kairidis | 5.328 | 430 |
| Θοδωρής Ζαγοράκης/Thodoris Zagorakis | Θοδωρής Ζαγοράκης/Thodoris Zagorakis | 5.392 | 10 |
| Στέλιος Κούλογλου - Stelios Kouloglou | Στέλιος Κούλογλου | 5.226 | 32 |
| Cruel | In Progress | 5.156 | 4 |
| Γιώργος Καμίνης | Georgios Kaminis | 5.016 | 27 |
| Ioannis Vardakastanis | Ioannis Vardakastanis | 4.956 | 25 |
| Δημήτρης Παπαδημούλης | Dimitrios Papadimoulis | 4.794 | 28 |
| Βασιλική Λαζαράκου | Βασιλική Λαζαράκου | 4.563 | 25 |
| Μανώλης Γλυνός | Emmanouil Glynos | 4.253 | 32 |
| Labros Palantzas/Λάμπρος Παλάντζας | Lampros Palantzas | 3.677 | 52 |
| Ζωή Κωνσταντοπούλου - Zoe Konstantopoulou | Πλεύση Ελευθερίας | 3.642 | 70 |
| Voxpop Analysis | Ιωάννης Απόστολος Σκλίας | 3.446 | 84 |
| Δημιουργία Ξανά | Δημιουργία Ξανά | 3.344 | 340 |
| Greenpeace Greece | Greenpeace Greece | 3.344 | 37 |
| Νίκος Ανδρουλάκης | Νίκος Ανδρουλάκης | 3.331 | 41 |
| Νάσος Ηλιόπουλος | Athanasios Iliopoulos | 3.264 | 22 |
| Οι Άριστοι | In Progress | 3.236 | 1 |
| Υπουργείο Εσωτερικών | Αυτές οι διαφημίσεις προβλήθηκαν χωρίς δήλωση αποποίησης | 3.200 | 1 |
| Αθήνα Ψηλά | Αθήνα Ψηλά | 3.008 | 6 |
Πηγή: Facebook.com |
Τα ποσά μπορεί να μην φαντάζουν μεγάλα, αλλά έχουν διαφορετική αξία στο Facebook: μόλις €0,50 ισοδυναμούν με 1.000 προβολές
Ενδεικτικά, κατά την προεκλογική περίοδο, το κόστος ανά χίλιες προβολές μιας δημοσίευσης (CPM) ανερχόταν σε €0,50. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό, τα μηνύματα της In Progress προβλήθηκαν πάνω από 140 εκατομμύρια φορές, χωρίς βέβαια να συνυπολογίζουμε τις κοινοποιήσεις και τις προβολές μέσω ροών φίλων.
Εξάλλου, λόγω της αρχιτεκτονικής διαφημίσεων του Facebook, η διαφήμιση προβάλλεται σε λεπτομερώς στοχευμένα κοινά. Μπορείς για παράδειγμα να επιλέξεις τόπο κατοικίας (εν προκειμένω για τις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές), ηλικιακή ομάδα, αλλά και συγκεκριμένα προφίλ χρήστη βάσει των ενδιαφερόντων, των σελίδων που έχει κάνει like, της δραστηριότητάς του κ.ά.
Εκτός αυτού, η δυναμική ενός μηνύματος εξαρτάται άμεσα από τον αριθμό των κοινοποιήσεων και των likes. Ο αλγόριθμος του Facebook είναι σχεδιασμένος ώστε να «πριμοδοτεί» δημοσιεύσεις που γίνονται δημοφιλείς σε μικρό χρονικό διάστημα, κάτι στο οποίο συντείνει στο μέγιστο μια πληρωμένη καταχώρηση.
Η νομοθεσία παραβιάστηκε με την ανάρτηση προβολών την παραμονή και την ημέρα των εκλογών, δηλαδή ημέρες κατά τις οποίες απαγορεύεται
Ποια είναι η In Progress
Ποια είναι λοιπόν η εταιρεία που δαπάνησε περισσότερα από όλα τα κόμματα; Την αρχική έκπληξη για το ύψος της δαπάνης της In Progress διαδέχτηκε μια μεγαλύτερη: Σε αντίθεση με το σύνολο σχεδόν των διαφημιστικών εταιρειών που συνεργάστηκαν με κόμματα και υποψηφίους, η In Progress δεν είχε προηγούμενη δραστηριότητα στον χώρο.
H ιστοσελίδα της είναι ένα πρόχειρο Wordpress site με stock φωτογραφίες και χωρίς οποιαδήποτε πληροφορία για προηγούμενα έργα της εταιρείας ή για τα στελέχη και το προσωπικό της. Οι υποσχέσεις για «σχεδιασμό και υλοποίηση digital projects» και «Τα πάντα για μια σωστή στρατηγική επικοινωνίας», που αναγράφονται στην κεντρική (και μοναδική) σελίδα του site
δεν επιβεβαιώνονται στην πράξη, καθώς στις επανειλημμένες προσπάθειες επικοινωνίας μέσω της φόρμας και του email της εταιρείας δεν λάβαμε απάντηση. Δεδομένου ότι δεν δημοσιεύει άλλα στοιχεία επικοινωνίας, αναζητήσαμε τα στοιχεία από τη δημόσια βάση όσων καταχωρούν πολιτικές διαφημίσεις στο Facebook.
Αρχικά δοκιμάσαμε να καλέσουμε το κινητό τηλέφωνο που ήταν δηλωμένο. Η κλήση μας προωθείτο. Επειδή, όπως υποδεικνύει ένα παλιό δημοσιογραφικό ρητό, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες, σταθήκαμε σε μια λεπτομέρεια με σημασία.
Το κινητό τηλέφωνο που αντιστοιχεί στον υπεύθυνο της εταιρείας In Progress ήταν το ίδιο με το τηλέφωνο, που είχε δηλώσει ο υπεύθυνος της αντίστοιχης καμπάνιας του Σύριζα.
H In Progress είχε δηλώσει το ίδιο κινητό με αυτό που είχε δηλώσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Οταν ρωτήσαμε τον ΣΥΡΙΖΑ για την In Progress, δηλώθηκε άλλος αριθμός τηλεφώνου
ο αριθμός στην καρτέλα του ΣΥΡΙΖΑ αντικαταστάθηκε με το τηλέφωνο επικοινωνίας του κόμματος, ενώ το νέο τηλέφωνο της Ιn Progress ήταν ένα κινητό που επίσης παρέμενε απενεργοποιημένο όσες φορές κι αν επιχειρήσαμε να το καλέσουμε.
Ο αριθμός αυτός, σύμφωνα με τον δημόσιο τηλεφωνικό κατάλογο, αντιστοιχεί σε στενό συγγενικό πρόσωπο γνωστού στελέχους του ΣΥΡΙΖΑ – εκτός αν πρόκειται για συνωνυμία που ολοκληρώνει το παζλ των συμπτώσεων.
Μιλήσαμε με έμπειρο στέλεχος της αγοράς, που μας τόνισε ότι η επωνυμία In Progress είναι άγνωστη στον κλάδο της διαφήμισης και των social media. Μας τόνισε επίσης ότι δεν αποκλείεται να είναι κάποια οντότητα χωρίς ΑΦΜ, αφού για να δημιουργήσεις διαφημιστική καταχώρηση στο Facebook δεν απαιτείται επαγγελματικό ΑΦΜ (είναι προαιρετικό), παρά μόνο η αναγραφή του αριθμού ταυτότητας, ώστε να επιβεβαιωθεί η ταυτότητα ενός τουλάχιστον εκ των διαχειριστών.
Τι απαντούν από το κόμμα
Δεδομένου ότι το σύνολο των αναρτήσεων της εν λόγω εταιρείας ήταν φιλοκυβερνητικά μηνύματα ή αναπαραγωγές διαφημιστικών σποτ του κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και ότι μέχρι μία εβδομάδα πριν τις ευρωεκλογές τα κινητά τηλέφωνα επικοινωνίας που δήλωνε στο Facebook ταυτίζονταν με αυτά που δήλωνε το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, απευθυνθήκαμε στο κυβερνών κόμμα.
Η υπεύθυνη του γραφείου τύπου δεν επικοινώνησε μαζί μας, ενώ συνεργάτες της μας παρέπεμψαν στην οικονομική διεύθυνση χωρίς κάποια σχετική πληροφορία
Παρά τις σχετικές διαβεβαιώσεις από επιτελείς του κόμματος, δεν λάβαμε συγκεκριμένες απαντήσεις για τη σχέση του Σύριζα με την εταιρεία Ιn Progress (για τη σύμπτωση των κοινών δημοσιεύσεων, και την έτερη σύμπτωση με το ίδιο κινητό τηλέφωνο). Η κ. Σβίγγου δεν επικοινώνησε μαζί μας, ενώ σε συνέχεια των επίμονων αιτημάτων μας, συνεργάτες του γραφείου Τύπου μας παρέπεμψαν στην οικονομική διεύθυνση του κόμματος (η οποία, όπως μάθαμε, είναι «υπεύθυνη για οτιδήποτε σχετίζεται με οικονομική συναλλαγή»), από όπου επίσης δεν κατορθώσαμε να αποσπάσουμε οποιαδήποτε σχετική πληροφορία.
Ο οικονομικός υπεύθυνος του κόμματος, κ. Δαρειώτης, μας ενημέρωσε ότι δεν γνωρίζει τη συγκεκριμένη εταιρεία, ούτε αν έχει διοχετευθεί διαφημιστικό budget προς αυτήν, αλλά και ότι όλες οι προεκλογικές δαπάνες του κόμματος θα δημοσιευθούν στη Διαύγεια.
Η περίπτωση του Νάσου Ηλιόπουλου
Μεταξύ των πληρωμένων δημοσιεύσεων της In Progress υπάρχει κι ένα βίντεο με το επίσημο διαφημιστικό σποτ της καμπάνιας του Νάσου Ηλιόπουλου (με 100.000 και 200.000 εμφανίσεις αντίστοιχα), και μία πληρωμένη καταχώρηση με μήνυμα: «Στις 26 Μαΐου σπάει η παράδοση και ζωντανεύουν οι γειτονιές.
Στις 26 Μαΐου, οι Αθηναίοι ψηφίζουν Νάσο Ηλιόπουλο» (με 100.000 και 200.000 εμφανίσεις αντίστοιχα). Από το γραφείο Τύπου της παράταξης του Νάσου Ηλιόπουλου «Ανοιχτή Πόλη» μας είπαν πως «δεν υπήρξε συνεργασία της Ανοιχτής Πόλης και δεν έχει διενεργηθεί μέρος της καμπάνιας της στο Facebook μέσω της εν λόγω σελίδας».
Όπως δήλωσε στο inside story στενή συνεργάτιδα του κ. Ηλιόπουλου, η παράταξη στο πλαίσιο της προεκλογικής της καμπάνιας στα social media συνεργάστηκε αποκλειστικά με την εταιρία Minoan Design, και οι χορηγούμενες διαφημίσεις της δημοτικής κίνησης πραγματοποιήθηκαν από την επίσημη σελίδα του Νάσου Ηλιόπουλου.
To inside story επικοινώνησε και με τη Minoan Design, εκπρόσωπος της οποίας μας επιβεβαίωσε ότι ήταν πράγματι υπεύθυνοι για την καμπάνια του κ. Ηλιόπουλου στα social media, ενώ και αυτός μας διαβεβαίωσε ότι δεν γνωρίζουν την εταιρεία In Progress, ούτε βέβαια για ποιους λόγους πλήρωνε για την προβολή του προεκλογικού σποτ του υποψήφιου δημάρχου παράλληλα με τη δική τους καμπάνια.
Σε ερώτημα του inside story για το σύνολο της διαφημιστικής δαπάνης της παράταξης και ειδικά για τη δαπάνη στο facebook, εκπρόσωπος της «Ανοιχτής Πόλης» μας απάντησε ότι μετά την ολοκλήρωσή της καμπάνιας τα στοιχεία για τα έσοδα και τα έξοδα θα αναρτηθούν, όπως προβλέπει ο νόμος, στη Διαύγεια.
Υπάρχουν κι άλλες εταιρείες που πλήρωσαν για πολιτικές διαφημίσεις;
Στις περισσότερες περιπτώσεις πολιτικής διαφήμισης, στην αποποίηση ευθύνης εμφανίζεται το όνομα του κόμματος ή του υποψηφίου, ενώ σε ορισμένες εμφανίζονται τα στοιχεία της διαφημιστικής εταιρείας (π.χ. η Start Business Hellas που «έτρεξε» την καμπάνια των ΑΝΕΛ, η Pulse-Opinion SA για τις διαφημίσεις της Βίκυς Φλέσσα, η Digital Wise Agency για τις αντίστοιχες του Γ. Κύρτσου, η Teamapp του Απ. Κατσιφάρα, κ.λπ). Στο σύνολο τους, βέβαια, πρόκειται για αναγνωρισμένες διαφημιστικές εταιρείες, με νόμιμη παρουσία – διαθέτουν ΑΦΜ και είναι καταχωρημένες στο ΓΕΜΗ.
Σε ολόκληρη τη λίστα των διαφημιζομένων (1.838 σελίδες στο Facebook πλήρωσαν για να προωθήσουν τις δημοσιεύσεις τους με ποσά άνω των €100), ο αριθμός όσων δεν συνδέονται άμεσα με πολιτικό κόμμα ή μεμονωμένο υποψήφιο (στις δημοτικές, περιφερειακές, ή ευρωπαϊκές) εκλογές είναι μονοψήφιος.
Παρόμοιο περιεχόμενο με την In Progress, αλλά διαφορετική πρακτική (καθώς οι πληρωμένες αναρτήσεις της οδηγούν σε ειδησεογραφικό site), ακολουθεί και η Newsique, μια σελίδα που εμφανίστηκε στις 13 Μαΐου 2019, λίγο πριν τις ευρωεκλογές (26/5/2019) και από την Κυριακή του Α' γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών. H δραστηριότητά της συνεχίστηκε και μετά τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών, ενώ οι δημοσιεύσεις της πληθαίνουν καθημερινά.
Δημοσιογραφικές πληροφορίες συνδέουν τον διαχειριστή της Newsique με δημοσιογράφο ο οποίος αρθρογραφούσε σε φιλοκυβερνητική εφημερίδα που πλέον δεν κυκλοφορεί (Το Χωνί). Το inside story δεν κατόρθωσε να διακριβώσει αν ισχύει η φημολογία, καθώς δεν έλαβε απαντήσεις στα σχετικά ερωτήματα που απηύθυνε.
Μέσω δημοσίευσής του, πάντως, ο δημοσιογράφος Μάνος Κακλαμάνος (ο οποίος αρθρογραφούσε στο Χωνί ενώ μετά το κλείσιμο της εφημερίδας δραστηριοποιήθηκε στη διαφημιστική αγορά συστήνοντας διαφημιστική εταιρεία, την Maze) ξεκαθάρισε ότι την «απόλυτη ευθύνη για το newsique φέρει ο υπογράφων» δηλαδή ο ίδιος και διαψεύδει τις κατηγορίες περί διακίνησης fake news μέσω χορηγούμενων posts.
Ποσά άξια αναφοράς έχει δαπανήσει εξάλλου στο Facebook η Inbox, επίσημη σελίδα του ομότιτλου ειδησεογραφικού site με συνολικό προϋπολογισμό κατά την προεκλογική περίοδο €9.775. Στην πλειονότητά τους, οι χορηγούμενες δημοσιεύσεις της Inbox έχουν αντιπολιτευτικό τόνο, ενώ σημαντικό ποσοστό τους αναμεταδίδει δηλώσεις και προεκλογικές ομιλίες στελεχών της ΝΔ και του Κ. Μητσοτάκη, όχι όμως προεκλογικά σποτ ή διαφημιστικά μηνύματα.
Και άλλες εταιρείες προωθούν πολιτικό περιεχόμενο, με τη διαφορά, όπως δηλώνουν οι εκπρόσωποί τους, πως έχουν στόχο να οδηγούν το κοινό σε ενημερωτικές ιστοσελίδες
Ο εκπρόσωπός της δήλωσε ότι στόχος τους δεν ήταν να υποστηρίξουν κάποιο κόμμα ή υποψήφιο, αλλά να ενισχύσουν την επισκεψιμότητα προς το site τους, κάτι που πιστοποιείται και από τη διασπορά των δαπανών σε πολυάριθμες αναρτήσεις. Όπως επίσης μας πληροφόρησαν, στα άμεσα σχέδιά τους είναι η ανάπτυξη και άλλων sites θεματικού και τοπικού περιεχομένου, αλλά και η ενδυνάμωση του υπάρχοντος.
Ανάλογο τρόπο προσέλκυσης επισκεπτών συναντάμε και από άλλα ειδησεογραφικά μέσα όπως το newsbomb.gr, που φαίνεται ότι έχει δαπανήσει €1.715. Και σε αυτήν την περίπτωση δεν πρόκειται για προεκλογικά μηνύματα, αλλά περιλήφθηκαν στη λίστα ως πολιτικές καταχωρήσεις λόγω των μηνυμάτων που τα συνόδευαν (π.χ. «παρακολουθήστε την ομιλία του Αλ. Τσίπρα», «του Κυρ. Μητσοτάκη» κ.λπ.).
Τέλος, η εταιρεία δημοσκοπήσεων Vox Pop δαπάνησε περί τα €3.500 προκειμένου να προσελκύσει δείγμα για τις δημοσκοπήσεις της – μια τακτική αμφίβολης αποτελεσματικότητας που σίγουρα αντίκειται στις αρχές της στατιστικής επιστήμης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ουδεμία άλλη εταιρεία δημοσκοπήσεων προχώρησε σε χορηγούμενες δημοσιεύσεις στο Facebook.
Παρότι δεν είναι της παρούσης, ενδέχεται η συγκεκριμένη τακτική να στοίχισε στην εταιρεία την «αστοχία» των προβλέψεών της, και όπως φημολογείται τη διακοπή της συνεργασίας της με φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ. Για την Voxpop να αναφέρουμε ότι ήταν η εταιρεία, που συμβούλευε συνεργάτες του πρωθυπουργού και εκδότες για τις δημοσκοπήσεις, οι οποίες έπεσαν κυριολεκτικά έξω.
Το κενό στους όρους χρήσης του Facebook είναι προφανές, και παρά τις καλές προθέσεις του μέσου να περιορίσει την πολιτική παραπληροφόρηση, αναδεικνύει την παθογένεια της προβληματικής διαδικασίας πιστοποίησης των διαφημιζομένων και του ελλιπούς ελέγχου, ειδικά σε προεκλογικές περιόδους.
Το inside story απευθύνθηκε στο Facebook μέσω της εταιρείας επικοινωνίας που το εκπροσωπεί στην Ελλάδα, και έθεσε τα σχετικά ερωτήματα, αλλά μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, δεν έχει λάβει κάποια απάντηση.
Η απάντηση του Facebook ήρθε την ημέρα της δημοσίευσης του άρθρου. Όπως μας ενημέρωσαν γραπτώς, η διαφάνεια αποτελεί προτεραιότητά τους, ώστε να αποφεύγονται οι παρεμβολές στις εκλογές. Η Βιβλιοθήκη Διαφημίσεων παρέχει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τις διαφημίσεις που σχετίζονται με την πολιτική, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών, των εσόδων και της χρηματοδότησης. Αυτές οι διαφημίσεις αρχειοθετούνται για επτά χρόνια μετά την ολοκλήρωση των εκλογών.
Σύμφωνα με την απάντηση του Facebook, η πρακτική αυτή συμβάλλει «στη διαφάνεια της διαφήμισης» παρέχοντας στους χρήστες περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις διαφημίσεις που βλέπουν. Στη Βιβλιοθήκη Διαφημίσεων κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων, εκτός των πολιτικών διαφημίσεων περιλαμβάνονται και διαφημίσεις που σχετίζονται με θέματα που συζητούνται κατά τη διάρκεια των εκλογών (όπως η μετανάστευση ή η κλιματική αλλαγή) – γι’ αυτό και στη λίστα συναντάμε π.χ. τις διαφημίσεις της Greenpeace.
Στην ερώτηση αν απαιτείται η διαχείριση διαφημίσεων από πιστοποιημένους διαφημιστικούς οργανισμούς ή οντότητες, από το Facebook λάβαμε την εξής απάντηση:
«Όπως και σε κάθε χώρα που ξεκινήσαμε τα διαφημιστικά προϊόντα, για την ακεραιότητα των εκλογών όλοι οι διαφημιζόμενοι, συμπεριλαμβανομένων των διαφημιστικών εταιρειών και των πολιτικών κομμάτων που επιθυμούν να προβάλλουν διαφημίσεις που σχετίζονται με την πολιτική (υποψήφιοι, πολιτικά κόμματα) ή σημαντικά θέματα εντός της ΕΕ, πρέπει να συμμορφώνονται με τις ίδιες απαιτήσεις διαφάνειας».
Όσον αφορά τα ερωτήματά μας σχετικά με τη διαδικασία επαλήθευσης των ατόμων και των σελίδων που καταχωρούν πολιτικές διαφημίσεις, από το Facebook ενημερωθήκαμε ότι βάσει της πολιτικής του, η στόχευση ατόμων εντός της χώρας επιτρέπεται μόνο στους εξουσιοδοτημένους Έλληνες διαφημιζόμενους. Προκειμένου ένας διαφημιζόμενος να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του, πρέπει να υποβάλει μια φωτογραφία ενός επίσημου εθνικού εγγράφου ταυτότητας.
Επιπλέον, όταν φτάσει στο στάδιο της πληρωμής μπορεί να επιλέξει είτε το όνομα ενός διαχειριστή σελίδας (Identity-confirmed Page Admin for that Page) όπως εμφανίζεται στα επίσημα έγγραφα (και προαιρετικά πρόσθετες λεπτομέρειες όπως το email και τον αριθμό τηλεφώνου), είτε το όνομα σελίδας ή ένα διαφορετικό όνομα οργανισμού (συνοδευόμενο από αριθμό τηλεφώνου, διεύθυνση επιχείρησης, ιστότοπο και email).
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, οι πληροφορίες επαληθεύονται και δημοσιοποιούνται στη Βιβλιοθήκη Διαφημίσεων για επτά χρόνια.
Αναφορικά με τη διαδικασία επαλήθευσης, από το Facebook μας ενημέρωσαν ότι προαπαιτείται η επαλήθευση ενός αριθμού τηλεφώνου (σ.σ: άρα το κινητό της In Progress ήταν ενεργό έως ότου τουλάχιστον επαληθευτεί από το Facebook), όπως και η επαλήθευση της διεύθυνσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Μας επισήμαναν ακόμα ότι το email πρέπει να «ταιριάζει» με το όνομα του ιστοτόπου (αν δηλ. το email είναι [email protected], το όνομα του ιστότοπου πρέπει να είναι www.xyzparty.org).
|
Απόλυτη διαφάνεια απαιτεί η ΕΕ
Με ανακοίνωσή της προς όλα τα κράτη-μέλη πριν τις ευρωεκλογές, η Κομισιόν επισήμανε στα πολιτικά κόμματα ότι οφείλουν να τηρήσουν τη σχετική οδηγία, η οποία επιτάσσει «μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τις πολιτικές διαφημίσεις και την πολιτική στόχευση στο διαδίκτυο». Σε αυτό το πλαίσιο, απαιτείται η δημοσιοποίηση όλων των στοιχείων που «αφορούν τις δαπάνες τους για τις διαφημιστικές τους εκστρατείες στο διαδίκτυο,
αποκαλύπτοντας ποιο κόμμα ή ποια πολιτική ομάδα υποστήριξης βρίσκεται πίσω τις πολιτικές διαφημίσεις στο διαδίκτυο». Επισημαίνεται επίσης ότι θα πρέπει να δημοσιοποιούνται τα στοιχεία σχετικά με τα κριτήρια στόχευσης που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάδοση της πληροφορίας στους πολίτες. Αναφέρεται μάλιστα η πρόβλεψη για επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση που δεν τηρηθούν αυτές οι αρχές κατά την προεκλογική περίοδο.
Τα μέτρα που υιοθέτησε το Facebook δεν ήταν απολύτως επαρκή για τη διασφάλιση της διαφάνειας, όπως αποδείχτηκε εκ του αποτελέσματος
Διαδικασία εγγραφής και πιστοποίησης για διαφημιζόμενους παρουσίασε και το Twitter, αν και στη λίστα των αδειοδοτημένων οντοτήτων δεν συγκαταλέγονται λογαριασμοί από την Ελλάδα.
Αντίστοιχα μέτρα εφάρμοσε και η Google. Οι δαπάνες διαφήμισης κατά την πρώτη φάση της προεκλογικής περιόδου κινήθηκαν σε €193.000, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτών να προέρχονται από κόμματα και πιστοποιημένες διαφημιστικές εταιρείες.
Συμπέρασμα
Τι μας μένει από την πολυήμερη έρευνα; Ότι μια εταιρεία που δεν υπάρχει καταχωρημένη –τουλάχιστον με τις επωνυμίες που χρησιμοποιεί– ή έστω ένας απλός πολίτης [;], καταχώρησε τα στοιχεία της ταυτότητάς του στο Facebook και ξεκίνησε να δημοσιεύει πληρωμένα posts υπέρ της κυβέρνησης, του πρωθυπουργού και των στελεχών του κυβερνώντος κόμματος, και εις βάρος των αντιπάλων τους, χωρίς να έχει οποιαδήποτε σχέση με τον Σύριζα ή τους υποψηφίους του κόμματος. Απλώς έτυχε να χρησιμοποιεί το ίδιο κινητό τηλέφωνο με τον υπεύθυνο της καμπάνιας του Σύριζα.
Ήταν μάλιστα τέτοιος ο οίστρος του, που ξόδεψε συνολικά τριπλάσιο ποσό από το κόμμα που υποστηρίζει. Δεν αποκλείουμε ότι μπορεί να συνέβη, απλώς το επισημαίνουμε. Όταν δημοσιοποιηθούν τα στοιχεία των προεκλογικών δαπανών των κομμάτων στη Διαύγεια, θα επανέλθουμε.
Γιάννης Γορανίτης
insidestory
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου