Ταξίδι στον χρόνο με τους δωσίλογους ατιμώρητους

Εφημερίς της Κυβερνήσεως

με τη Συντακτική Πράξη για τους δωσίλογους

(Δωσίλογος = συνεργάτης του εχθρού, προδότης της πατρίδας του)*

Περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας κάνουμε «ταξίδι» στον χρόνο. Γυρίζουμε πίσω, στα σκληρά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, και «ζωντανεύουν» σκληρές εικόνες που αφήσαμε να χαθούν από τη μνήμη…

Οι εξαθλιωμένοι Αθηναίοι αναζητούν φαΐ στα σκουπίδια των Γερμανών, των Ιταλών και -το χειρότερο- των ντόπιων συνεργατών τους, ενώ πολλοί πεθαίνουν σκελετωμένοι από την πείνα στον δρόμο....

Αντίθετα, κάποιοι άλλοι δείχνουν καλοζωισμένοι και διασκεδάζουν παρέα με τους κατακτητές στα καμπαρέ της εποχής ή στα παράνομα καζίνα της Αθήνας. Είναι αυτοί που επέλεξαν να προσφέρουν τις «υπηρεσίες» τους στους ναζί βοηθώντας τους σε συλλήψεις, ανακρίσεις, ακόμα και εκτελέσεις ή αποκομίζοντας κέρδη από τη μαύρη αγορά και άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Είναι οι κάθε είδους δωσίλογοι…

«Οι Ιστορικοί Περίπατοι, η Δημόσια Ιστορία, στοχεύουν να δοθούν ερεθίσματα ώστε ο καθένας να ασχοληθεί και να μελετήσει τη σύγχρονη ιστορία ανατρέχοντας σε έγκυρα, επιστημονικά συγγράμματα και όχι σε αναξιόπιστα κείμενα που αφθονούν στο διαδίκτυο. Αλλωστε αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να καλυφθεί το τεράστιο χάσμα ανάμεσα σε αυτά που ξέρει ο κόσμος και σε αυτά που ξέρουν οι επαγγελματίες ιστορικοί», μας λέει ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη».

Ετσι, με αφορμή την ημέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας, ο κ. Χαραλαμπίδης άρχισε από το 2013 να διοργανώνει κάθε χρόνο έναν θεματικό ιστορικό περίπατο στο κέντρο της Αθήνας, ο οποίος έχει πολύ μεγάλη συμμετοχή κόσμου, που συνδυάζει έναν κυριακάτικο περίπατο με μια «ξενάγηση» σε σημεία με ιστορικές μνήμες από την Κατοχή.

Γι’ αυτό, οι Ιστορικοί Περίπατοι εντάχθηκαν στο πρόγραμμα «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη» και ο φετινός, που πραγματοποιείται την Κυριακή 7 Οκτωβρίου στις 10.30 το πρωί, με σημείο εκκίνησης τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, θα έχει θέμα «Αντίσταση και δωσιλογισμός στην κατεχόμενη Αθήνα».

Οι δωσίλογοι, όπως εξηγεί ο κ. Χαραλαμπίδης, κατανέμονται, ανάλογα με τις πράξεις τους, σε τρεις βασικές κατηγορίες:

1. Πολιτικός δωσιλογισμός, για όσους συμμετείχαν σε κυβερνήσεις, κατείχαν δημόσια αξιώματα κ.λπ.

2. Οικονομικός δωσιλογισμός, στον οποίο εντάσσονταν έμποροι που έκαναν μαύρη αγορά ή επιχειρηματίες, π.χ. εργολάβοι που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον κατακτητή κ.ά.

3. Τα ένοπλα τμήματα (Τάγματα Ασφαλείας κ.ά.) που άρχισαν να δημιουργούνται από τα μέσα του 1943, στο πλαίσιο της συγκρότησης ενός «αντιΕΑΜμικού/ αντικομμουνιστικού μετώπου», και εξυπηρέτησαν αρχικά τους Γερμανούς πολεμώντας μαζί τους εναντίον των ανταρτών του ΕΛΑΣ για να μετεξελιχθούν στον «εθνικό στρατό» για την αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου».

Πιο αναλυτικά, το ποιοι ήταν οι δωσίλογοι καθορίστηκε με τη Συντακτική Πράξη υπ’ αριθμ. 6/ 1945 (ΦΕΚ Α 12/20.1.1945) «περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού», η οποία προέβλεπε στο άρθρο 1 ότι διώκονται και τιμωρούνται ως συνεργάτες του εχθρού:

α) Οσοι διαρκούσης της Ξένης Κατοχής ανέλαβον τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως και την προεδρίαν αυτής τη συγκαταθέσει των εχθρών της Πατρίδος.

β) Οσοι διετέλεσαν Υπουργοί ή Υφυπουργοί των κατά την διάρκειαν της Ξένης Κατοχής Κυβερνήσεων διευκολύναντες ούτω το έργον ταύτης.

γ) Οσοι κατέχοντες δημοσίαν θέσιν στρατιωτικήν, διοικητικήν, δικαστικήν ή άλλην εγένοντο συνειδητά όργανα του εχθρού ή ήσκησαν το λειτούργημά των προς διευκόλυνσιν του έργου της Κατοχής, κατά τρόπον πιεστικόν διά τον Λαόν ή οπωσδήποτε διηυκόλυναν το έργον της Κατοχής.

(…) Η διάταξις αύτη ισχύει και διά τα όργανα της αυτοδιοικήσεως, αιρετά ή μη, ως και τους διοικητάς, διευθυντάς και υπαλλήλους Νομικών Προσώπων Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου.

δ) Οσοι ανέλαβον υπηρεσίαν παρά ταις Αρχαίς Κατοχής και ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον Λαόν ή διευκόλυναν το έργον της Κατοχής (σ.σ. ανακριτές, διερμηνείς κ.ά.).

ε) Οσοι εγένοντο συνειδητά όργανα του εχθρού προς διάδοσιν της προπαγάνδας του, εξαίροντες το έργον του κατακτητού ή προκαλούντες την ηττοπάθειαν παρά τω Ελληνικώ Λαώ ή την περιφρόνησιν του Εθνικού ή Συμμαχικού αγώνος. Η ιδιότης του δράστου ως εκδότου, διευθυντού εφημερίδος ή περιοδικού ή δημοσιογράφου αποτελούν ιδιαιτέραν επιβαρυντικήν περίπτωσιν.

στ) Οσοι κατέδωκαν εις τον εχθρόν Ελληνας ή ξένους υπηκόους, εργαζομένους χάριν του Εθνικού ή Συμμαχικού αγώνος ή ενήργησαν διά την ανακάλυψιν ή σύλληψίν των. (…)

ζ) Οσοι προέβησαν εις πράξεις βίας συμπράξει ή μη μετά των οργάνων των Αρχών Κατοχής εις βάρος Ελλήνων ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού. Ιδιαίτερα επιβαρυντική περίπτωσις θεωρείται ο εξωπλισμός του δράστου παρά των Αρχών Κατοχής (σ.σ. π.χ. Τάγματα Ασφαλείας, Ειδική Ασφάλεια κ.ά.).

η) Οσοι παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων ή οργανώσεων, εργαζομένων διά τον Εθνικόν ή Συμμαχικόν αγώνα.

(…)

ια) Οσοι εκμεταλλευθέντες την μετά του εχθρού οικονομικήν αυτών συνεργασίαν προκάλεσαν ζημίας εις τον Ελληνικόν Λαόν ή Ελληνας Πολίτας ή υπεβοήθησαν οπωσδήποτε την πολεμικήν του εχθρού προσπάθειαν ή απεκόμισαν ασυνήθη οικονομικά ωφελήματα.

ιβ) Οσοι κατά την διάρκειαν της εχθρικής Κατοχής συνεργασθέντες μετά του εχθρού ωφελήθησαν οπωσδήποτε ή εζημίωσαν τον συμμαχικόν αγώνα ή Ελληνας πολίτας ή πολίτας Συμμαχικού Κράτους».

Δεν πέρασαν μερικοί μήνες και σε μια από τις τροποποιήσεις (Α.Ν. 332/1945, ΦΕΚ Α 121) που γίνονται στη συγκεκριμένη Συντακτική Πράξη, ορίστηκε ότι εάν δεν κινηθεί αυτεπάγγελτα δίωξη ή δεν υποβληθεί μήνυση εναντίον κάποιου μέχρι τις 20 Ιουλίου 1945 για την περιφέρεια του Εφετείου Αθηνών και μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 1945 για την υπόλοιπη χώρα, τα αδικήματα παραγράφονταν.

Εφημερίδα «Ελευθερία», φ. 7.4.1950: Ο απολογισμός της Υπηρεσίας Δωσιλόγων του Εφετείου Αθηνών |

Παρά τη βιασύνη για να εξασφαλιστεί η παραγραφή, φαίνεται ότι υποβλήθηκαν, ειδικά στο Εφετείο Αθηνών, πολλές μηνύσεις. Όμως, το αποτέλεσμα ήταν αποκαρδιωτικό.

Οι κατηγορούμενοι, στη συντριπτική πλειονότητα, ούτε καν παραπέμφθηκαν σε δίκη, αφού αθωώθηκαν με βούλευμα!

Οπως διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ελευθερία» (φ. 7.4.1950), η Υπηρεσία Δωσιλόγων του Εφετείου Αθηνών ολοκλήρωσε στις αρχές του 1950 το έργο της και διαλύθηκε.

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα:

Ασκήθηκαν 6.442 μηνύσεις και έγιναν δικογραφίες για 25.000 κατηγορούμενους. Επί αυτών των δικογραφιών, εκδόθηκαν 3.215 βουλεύματα, από τα οποία παραπεμπτικά ήταν μόνο τα 341.

Από το σύνολο δε των κατηγορούμενων, οι καταδικασθέντες δωσίλογοι ήταν μόλις 350! Απ’ αυτούς οι περισσότεροι φυγοδικούσαν…

Αλλωστε οι περισσότεροι αξιωματικοί και πολλοί άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας είχαν συγκροτήσει νωρίτερα τον «εθνικό στρατό», ενώ στη μεταπολεμική Ελλάδα είχαν αρχίσει να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο πολλοί από τους πολιτικούς δωσίλογους αλλά και τους πλουτίσαντες από τον οικονομικό δωσιλογισμό. Ηταν δυνατό να καταδικαστούν;

*«Σύγχρονον Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης», ΟΕΕ Ατλας, Αθήνα 1961

Εκθέσεις, συναυλία, συζητήσεις, με την «Ηλεκτρική» να ξεχωρίζει

Οι εκδηλώσεις με τον γενικό τίτλο «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη» συνεχίζονται ολόκληρο τον Οκτώβρη, ενώ τον Νοέμβριο θα μεταφερθούν στον Πειραιά. Ετσι:

Τη Δευτέρα 8 Οκτωβρίου εγκαινιάζεται στο κτίριο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας (Μέγαρο Διομήδη, 3ης Σεπτεμβρίου 146) έκθεση με τίτλο «Η βιβλιοθήκη της Κατοχής και της Αντίστασης στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας».

Στον χώρο θα εκτεθούν σπάνιες και σημαντικές εκδόσεις από τη συλλογή Γ. Κ. Διαμαντόπουλου, η οποία περιλαμβάνει περισσότερα από 900 βιβλία και περιοδικά για την περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης, με σημαντικό ποσοστό από αυτά να αποτελούν οι πρωτότυπες εκδόσεις της περιόδου 1941-1950. 

Επίσης θα εκτεθεί χειροκίνητο τυπογραφικό πιεστήριο που χρησιμοποιήθηκε από εθνικές αντιστασιακές οργανώσεις για την έκδοση των παράνομων φύλλων τους.

Η έκθεση θα λειτουργήσει μέχρι και την Παρασκευή 12 Οκτωβρίου και οι ώρες λειτουργίας είναι οι εξής: Δευτέρα, Τρίτη, Παρασκευή 10.00-13.00 και Τετάρτη, Πέμπτη 10.00-13.00 και 17.00- 20.00.

↳ Διαφημιστική καταχώριση στο περιοδικό «Το Ραδιόφωνον» του bar restaurant Kazino Femina, Γενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία

Την κορυφαία ημέρα των εκδηλώσεων, την Παρασκευή 12 Οκτωβρίου, θα πραγματοποιηθεί στις 10 το πρωί επετειακή τελετή του Δήμου Αθηναίων με έπαρση της σημαίας στον βράχο της Ακρόπολης. Θα ακολουθήσει κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.

Το απόγευμα θα πραγματοποιηθεί συναυλία με τη Μαρία Φαραντούρη και τη Ρίτα Αντωνοπούλου. Στο πιάνο θα είναι ο Θοδωρής Οικονόμου.

Η συναυλία «Αθήνα, όμορφη πόλη» θα πραγματοποιηθεί στο κτίριο 6 του πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ, στο Πάρκο Ελευθερίας (Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων), με ώρα έναρξης τις 19.00. Στον ίδιο χώρο στεγάζεται η κεντρική έκθεση με τίτλο «14 Ιστορίες Αντίστασης».

Την Κυριακή 14 Οκτωβρίου, στο εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Κερατσίνι, το Ιστορικό Αρχείο της ΔΕΗ θα παρουσιάσει έκθεση με τίτλο «Ετσι σώθηκε η Ηλεκτρική… Μια μάχη στην καρδιά της Απελευθέρωσης». Η έκθεση περιλαμβάνει πλούσιο, πρωτότυπο εικονογραφικό και αρχειακό υλικό.

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα γίνουν στις 17.00 και δύο ώρες αργότερα θα ακολουθήσει συναυλία με τους Εncardia μαζί με τον Κώστα Θωμαΐδη και τον Ηλία Λογοθέτη.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2019 (επισκέψεις κατόπιν συνεννόησης: τηλ. 210 5293468-9 & 5144073).

Ολες τις άλλες ημέρες του μήνα θα γίνονται διάφορες εκδηλώσεις, όπως προβολές ταινιών, συζητήσεις, συναυλίες κ.ά.

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων θα γίνει, ακόμα, την Κυριακή 21 Οκτωβρίου, αγώνας δρόμου από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου Καραϊσκάκης Α-Μπλοκ 15 με τερματισμό στο Σκοπευτήριο Καισαριανής.
Η εκκίνηση θα δοθεί στις 9 το πρωί.

Οι έξι στάσεις του «Ιστορικού Περιπάτου»

Οκτώβριος 2015. Ιστορικός Περίπατος από τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη στο κέντρο της Αθήνας, στο πλαίσιο της πρώτης διοργάνωσης του «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη» |

Ο Ιστορικός Περίπατος με θέμα «Αντίσταση και δωσιλογισμός στην κατεχόμενη Αθήνα», που είναι ενταγμένος στο πρόγραμμα δράσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 7 Οκτωβρίου, με αφετηρία τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η περιήγηση θα ξεκινήσει στις 10.30 το πρωί με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη και θα γίνουν έξι στάσεις σε ισάριθμα σημεία, το καθένα από τα οποία συνδέεται με μια αυτοτελή ιστορία.

Οι στάσεις που θα γίνουν, κατά σειρά, είναι:

1. Οδός Σίνα 8.

Εκεί, σε ένα κτίριο που δεν υπάρχει πλέον, στεγάζονταν τα γραφεία της οργάνωσης «Εθνική Ενωσις Ελλάς - ΕΕΕ» ή «τα Τρία Εψιλον» ή «Χαλυβδόκρανοι». Μια αντισημιτική και αντικομμουνιστική οργάνωση, που ιδρύθηκε το 1927 και άκμασε την περίοδο 1931-33 με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη.

Τα επόμενα χρόνια περιορίστηκε η επιρροή της αλλά ανέδειξε στελέχη που κατά τη διάρκεια της Κατοχής εξελίχθηκαν σε άξιους συνεργάτες των ναζί, καταδίδοντας εβραϊκές οικογένειες και μέλη του ΕΑΜ.

2. Παπαρρηγοπούλου 7, στην πλ. Κλαυθμώνος. Οικία Ευταξία.

Εκεί στεγάστηκε, την περίοδο της Κατοχής, η ναζιστική οργάνωση αντικατασκοπίας «Μπουντ» και βασανίστηκαν πολλοί πατριώτες. Στην «Μπουντ» ενσωματώθηκε, μετά το 1943, η οργάνωση «Ενωσις Φίλων Χίτλερ» (ΕΦΧ), η οποία είχε ιδρυθεί πριν μπει η Ελλάδα στον πόλεμο και στεγαζόταν στην οδό Παπαρρηγοπούλου 9. Για τους Αθηναίους, αυτή η «σύμπραξη» αποτέλεσε τα «ελληνικά SS».

3. Σανταρόζα 3.

Σε αυτό το κτίριο στεγαζόταν η υπηρεσία πληροφοριών των Ες Ες, η διαβόητη SD, η πρώτη υπηρεσία που δημιούργησε το ναζιστικό κόμμα και εθεωρείτο «αδελφή οργάνωση» με την Γκεστάπο. Στο ίδιο κτίριο στεγαζόταν και η ομάδα αντικατασκοπίας Dienststelle 3000. Οι υπηρεσίες αυτές είχαν ως στόχο τη διενέργεια αντικατασκοπίας και τη δημιουργία ομάδων Ελλήνων σαμποτέρ που θα ανατίναζαν βασικές υποδομές της πόλης αμέσως μετά την αποχώρηση των ναζί από την Αθήνα.

4. Πανεπιστημίου 64.

Εκεί βρισκόταν η ρουλέτα του «Μαυροκέφαλου». Το μεγαλύτερο παράνομο καζίνο της Αθήνας, που όπως και τα μικρότερα καζίνα ήταν τόποι συνάντησης των «μαυραγοριτών» και των συνεργατών των κατακτητών, ενώ με τα έσοδά τους οι κατακτητές χρηματοδοτούσαν Ελληνες και Γερμανούς πράκτορες των ναζιστικών υπηρεσιών ασφαλείας.

Το καζίνο του «Μαυροκέφαλου» απασχολούσε περίπου 100 άτομα προσωπικό και τα κέρδη κάθε βραδιάς ξεπερνούσαν το ιλιγγιώδες ποσό των 100 χρυσών λιρών.

Η μεγαλύτερη ρουλέτα υπό τον έλεγχο των Γερμανών ήταν το Femina στην οδό Βουκουρεστίου, όπου λειτουργούσε και ακριβό εστιατόριο.

5. Πατησίων και Γλάδστωνος.

Εκεί στεγαζόταν η Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις (ΕΣΠΟ), μια φιλοναζιστική και αντικομμουνιστική οργάνωση που ιδρύθηκε τον Οκτώβρη του 1941 με πρωτοβουλία του γιατρού Γ. Βλαβιανού, διορισμένου κατοχικού προέδρου της Κοινότητας Κηφισιάς.

Χρηματοδοτούνταν από τους ναζί με στόχο τη στρατολόγηση ατόμων για τη δημιουργία ελληνικού στρατιωτικού σώματος που θα πολεμούσε στις γραμμές της ναζιστικής Βέρμαχτ κατά των Σοβιετικών στο ανατολικό μέτωπο και για την προσέλκυση Ελλήνων εργατών για εργασία σε γερμανικά εργοστάσια.

Τον Σεπτέμβρη του 1942 η αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων) ανατίναξε το κτίριο των γραφείων της ΕΣΠΟ, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 29 μέλη της οργάνωσης και να τραυματιστούν 27 Ελληνες και 6 Γερμανοί. Αυτό σήμανε και το ουσιαστικό τέλος της ΕΣΠΟ.

6. Πατησίων και Καποδιστρίου 28.

Την περίοδο της Κατοχής, στο κτίριο αυτό ήταν η έδρα της Geheime Feldpolizei (GFP), που ήταν η Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία της Βέρμαχτ.

Ενας από τους φανατικούς πράκτορες της GFP ήταν ο χωροφύλακας ειδικής ασφάλειας Θ. Μπουρτζάλας. Ηταν ένας από τους λίγους Ελληνες εθελοντές που πολέμησαν με τη στολή της Βέρμαχτ στο ανατολικό μέτωπο ενάντια στον Κόκκινο Στρατό. Πολέμησε στο Στάλινγκραντ και κατάφερε όχι μόνο να επιζήσει αλλά και να επιστρέψει στην Αθήνα συνεχίζοντας τον αγώνα του κατά των κομμουνιστών, αυτή τη φορά ως πράκτορας της GFP. Αν και καταδικάστηκε σε τρεις φορές ισόβια, αποφυλακίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’50…

efsyn