…Ενώ οι
Γερμανοί βρίσκονταν προ της Μόσχας κι η ΕΣΣΔ αντιμετώπιζε μεγάλη πρόκληση, ο
Στάλιν έκανε μια κίνηση σημαντική, που έφερε αλλαγή και στις σχέσεις ΕΣΣΔ και
ορθόδοξης εκκλησίας!
Η ανάγκη για
ευαισθητοποίηση και τόνωση του ηθικού των λαών της ΕΣΣΔ οδήγησε σε συνάντηση
του Στάλιν με εκπροσώπους της Ορθόδοξης εκκλησίας.
Κι εδώ συνέβη
το παράδοξο από τη μια να είναι ο “πατερούλης” Στάλιν κι από την άλλη ο
Μητροπολίτης....
Σέργιος, που ανέφερε στον πανίσχυρο
Στάλιν ότι “δεν έχουν δυναμικό για να βοηθήσουν περισσότερο” κι ο Στάλιν ρώτησε
“γιατί δεν έχετε δυναμικό;” κι η απάντηση που αναφέρεται ότι δόθηκε από τον
ανώτατο κληρικό ήταν “Δεν έχουμε δυναμικό για διάφορους λόγους.
Ένας από αυτούς είναι ότι
εκπαιδεύαμε έναν για ιερέα και αυτός έγινε ο Στρατάρχης της Σοβιετικής
Ένωσης” … κι ο Στάλιν τότε λέγεται ότι απάντησε: «Ναι, ναι, ήμουν
μαθητής θεολογικής σχολής και άκουσα για σένα μια φορά». (Στα χρόνια που
ο Στάλιν ήταν μαθητής στην ιερατική σχολή, ο Μητροπολίτης Σέργιος,
μετέπειτα Πατριάρχης, ήταν πρύτανης της Θεολογικής Σχολής της Αγίας
Πετρούπολης).
Αυτή η στιχομυθία (αναφέρεται ότι έγινε) είχε αποτέλεσμα να “σπάσει ο πάγος”!
Ο Στάλιν θυμήθηκε τα χρόνια στην ιερατική σχολή, ανέφερε την λύπη της μάνας του που δεν έγινε ιερέας κι η συζήτηση κράτησε αρκετές ώρες σε χαλαρό πλαίσιο και στο τέλος της ο Στάλιν θέλοντας να δώσει με την κίνηση αυτή μήνυμα σε κάθε κομμουνιστή και σε κάθε πατριώτη της ΕΣΣΔ, κρατώντας ως διάκονος τον Μητροπολίτη από το μπράτσο τον συνόδεψε έξω λέγοντας:
«Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να κάνω για σένα τώρα». Αυτά
έγιναν 4 Σεπτεμβρίου του 1943.
Ο Στάλιν ήταν έξυπνος και συνειδητοποίησε ότι σε έναν πόλεμο για επιβίωση, η κομμουνιστική ιδεολογία δεν ήταν αρκετή και χρειαζόταν στήριγμα στις παραδοσιακές πεποιθήσεις και σύμβολα, που ενέπνεαν τον λαό της Ρωσίας για να αντισταθεί στον εισβολέα πολεμώντας με τεράστιες θυσίες και πόνο.
Έτσι χωρίς να υπάρχει επίσημη γραπτή οδηγία οι σκληρές αντι-θρησκευτικές διώξεις κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε μεγάλο βαθμό έπαψαν κι η Ορθόδοξη Εκκλησία πρόσθεσε το «πατριωτικό της βάρος» στον αγώνα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Στάλιν έχοντας κλονιστεί σοβαρά από τη γερμανική εισβολή στην Σοβιετική Ένωση, δεν απευθύνθηκε στο λαό, μέχρι και έντεκα ημέρες μετά τον πόλεμο! Όταν μίλησε δεν απευθύνθηκε στον λαό αποκαλώντας τον μόνο «σύντροφοι», αλλά κι «αδελφοί και αδελφές»!
Στην επέτειο της μπολσεβίκικης επανάστασης, στις 7 Νοεμβρίου του 1941, στην επιθεώρηση της παρέλασης στην Κόκκινη Πλατεία, επικαλέστηκε ονόματα από το πολεμικό παρελθόν της Ρωσίας – μεταξύ των οποίων, τον Alexander Nevsky, πρίγκιπα του Νόβγκοροντ του 13ου αιώνα, ο οποίος αργότερα αγιοποιήθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία, τον Αλέξανδρο Suvorov, στρατηγό του 18ου αιώνα (θεωρείται ο μεγαλύτερος στρατιωτικός όλων των Ρώσων) και τον Μιχαήλ Κουτούζοφ, στρατιωτικό αρχηγό που ξεγέλασε τον Ναπολέοντα στο Πατριωτικό Πόλεμο του 1812-1813. Κι είναι χαρακτηριστικό ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έμεινε στην ιστοριογραφία ως ο «Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος».
Μάλλον υπήρξε συνειδητή ηχώ του «έπους» του 1812, αλλά η σύγκρουση αυτή ήταν μεγαλύτερος και ακόμα πιο τρομερός πόλεμος.
Οι περισσότεροι σοβιετικοί στρατιώτες πολεμούσαν για την πατρίδα τους, όχι για το μαρξισμό – λενινισμό και τον σταλινισμό! Παρά την διείσδυση στο στρατό κατηγορίας πολιτικών υπαλλήλων (διάδοχοι των επιτρόπων που ο Τρότσκι είχε εισάγει στον Κόκκινο Στρατό στον εμφύλιο πόλεμο για να εξασφαλίσει την πολιτική αφοσίωση των στελεχών που στο παρελθόν είχαν υπηρετήσει τον Τσάρο), η κομμουνιστική ιδεολογία είχε υποβιβασθεί μπρος στην πατριωτική και αντι – γερμανική προπαγάνδα.
Οι κοσμικοί κι οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί βλέπουν στις συνομιλίες του Στάλιν με τους ιεράρχες στις 4 Σεπτεμβρίου 1943 κάτι ιδιαίτερο και τις θεωρούν ως ένα από τα πιο σημαντικά βήματα για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ορθοδόξου Εκκλησίας και Σοβιετικής κυβέρνησης. Αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήταν η σύγκληση της συνόδου των επισκόπων (8 Σεπτεμβρίου 1943), όπου έγινε de facto κύρωση των ενεργειών των ηγετικών κλιμακίων της Ορθόδοξης εκκλησίας.
Στη σύνοδο αυτή ο Μητροπολίτης Σέργιος ονομάστηκε Πατριάρχης Πασών των Ρωσιών και λίγο μετά επανεκδόθηκε το περιοδικό του Πατριαρχείου της Μόσχας. Στις 8 Οκτωβρίου 1943 συγκροτήθηκε επιτροπή για την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως μέρος του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού με επικεφαλής τον Γκεόργκι Karpov. Κι η Ορθόδοξη εκκλησία της Ρωσίας στη σύνοδο των επισκόπων μέσω του νεοεκλεγέντος Πατριάρχου Σέργιου αναφέρθηκε στην πατριωτική διακονία στα χρόνια του πολέμου. Η ομιλία του κι η έννοια της «πατριωτικής διακονίας» ήταν κυρίαρχο θέμα συζήτησης και προβληματισμού για τις σχέσεις ΕΣΣΔ κι Ορθόδοξης εκκλησίας.
Η στάση της ηγεσίας της εκκλησίας εκείνης της εποχής – επικυρώθηκε μετά από όλους τους κατοπινούς ιεράρχες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, και τους σοβιετικούς ηγέτες.
Υπήρξε βέβαια στις τάξεις της εκκλησίας και τάση αντίθετη, οι φιλελεύθεροι κι οι άμεσοι αντίθετοί τους – οι “λευκοί” πατριώτες – που επέκριναν τον κομφορμισμό στις σχέσεις με τις “άθεες αρχές”, οι οποίες, αν επέτρεπαν την εκκλησία να “αναπνεύσει”, αυτό το έκαναν για ευκαιριακούς στόχους.
Ο Πατριάρχης Σέργιος κατηγορήθηκε ότι η δράση του οδήγησε στην πλήρη υποταγή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στις σοβιετικές αρχές. Οι πράξεις του σοβιετικού καθεστώτος οφείλονταν σε καιροσκοπισμό. Η «ανάσταση της εκκλησίας» θεωρήθηκε ως a priori προσωρινή και επιφανειακή. Ο ισχυρισμός αυτός έχει κάποια βάση.
Παρά τις αλλαγές στην «εκκλησιαστική πολιτική» του σοβιετικού κράτους, η επίσημη μάχη κατά της θρησκείας, η αθεϊστική προπαγάνδα κι οι διώξεις επισκόπων και πιστών συνεχίστηκαν. Ο κρατικός έλεγχος του Πατριαρχείου Μόσχας αυξήθηκε επίσης.
Όσον αφορά τις δραστηριότητες της σοβιετικής ηγεσίας για το «θέμα της εκκλησίας», αυτές συχνά επιβλήθηκαν ως αποτέλεσμα ευκαιριακών εκτιμήσεων. Και παράλληλα υπήρξε και μια άλλη ανάγκη, που ώθησε τον Στάλιν να δείξει αυτή τη στάση έναντι της Ορθόδοξης εκκλησίας. Στα κατεχόμενα μέρη της Ρωσίας ήδη από τις πρώτες ημέρες άρχισε μια αυθόρμητη ανάσταση της θρησκευτικής ζωής. Εκκλησίες (όχι μόνο Ορθόδοξες) άνοιξαν ξανά κι ενορίες ιδρύθηκαν. Μέχρι το 1943, 6.500 ορθόδοξοι ναοί λειτουργούσαν στο κατειλημμένο από τον εχθρό έδαφος.
Την ίδια στιγμή, στο υπόλοιπο της Σοβιετικής Ένωσης λειτουργούσαν μόλις 3.329 εκκλησίες. Πολλές από τις εκκλησίες στα κατεχόμενα αναβίωσαν με τη βοήθεια του γερμανικού στρατού και μάλιστα στα πλαίσια της προπαγάνδας των Γερμανών μες στρατηγούς κι τους αξιωματικούς της Βέρμαχτ να παρευρίσκονται στην τελετή ανοίγματος των θυρών τους. Χαρακτηριστικά ο στρατηγός Fedor von Bock και μέλη του επιτελείου του έφτασαν ειδικά για τα θυρανοίξια στον ανακαινισμένο ναό στο Μπορίσοφ (Λευκορωσία).
Πάντως κατά κανόνα κι άσχετα της συμπεριφοράς της ΕΣΣΔ προς αυτούς, οι Ορθόδοξοι κληρικοί από τις πρώτες ημέρες του πολέμου είχαν πατριωτικές θέσεις. Στις 22 Ιουνίου 1941, στην εορτή των Αγίων Πάντων, ο Μητροπολίτης Σέργιος έστειλε μήνυμα προς τους «ποιμένες της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας» όπου τους καλούσε να υπερασπιστούν την πατρίδα από τους «εχθρούς της Ορθοδοξίας».
Στις 26 Ιουνίου 1941, έλαβε χώρα προσευχή στον καθεδρικό ναό των Θεοφανείων της Μόσχας υπέρ της νίκης του ρωσικού στρατού κι έγιναν εισφορές από τους πιστούς για τις ανάγκες του μετώπου. Κατά το πρώτο έτος του πολέμου, οι ορθόδοξες ενορίες της Μόσχας έδωσαν στο Ταμείο Άμυνας περισσότερα από 3 εκατομμύρια ρούβλια. Οι πιστοί από το Γκόρκι (Νίζνι Νόβγκοροντ) έδωσαν 4 εκατομμύρια ρούβλια.
Το 1942, έλαβε χώρα μαζική συνεισφορά για την υποστήριξη της κατασκευής τανκ. Στο πρώτο από αυτά, δόθηκε το όνομα “Dmitry Donskoy” και παρουσιάστηκε από τον Μητροπολίτη Νικόλαο στον κόκκινο στρατό στις 7 Μαρτίου 1944. Οι πιστοί από το Νοβοσιμπίρσκ συγκέντρωσαν 110.000 ρούβλια για παραγωγή αεροσκαφών για την μοίρα που είχε όνομα “Για την Πατρίδα!” Κατά τη διάρκεια των ετών του πολέμου, οι Ορθόδοξοι πιστοί συγκέντρωσαν πάνω από 300 εκατομμύρια ρούβλια για το Ταμείο Εθνικής Άμυνας.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ίδρυσε ειδικό ταμείο για τα παιδιά, ενώ μοναστήρια μεταβλήθηκαν σε νοσοκομεία και ορφανοτροφεία. (Εδώ αξίζει να σημειωθεί το έργο σημαντικών κληρικών, όπως του Αγίου Λουκά του ιατρού κα). Πολλοί πιστοί, ιδιαίτερα γυναίκες, εργάζονταν εκεί εθελοντικά. Στα κατεχόμενα εδάφη πολλοί κληρικοί και πιστοί έγιναν πράκτορες των μονάδων των ανταρτών.
Αρκετές εκατοντάδες συνελήφθησαν από τους Γερμανούς κι εκτελέστηκαν για αυτές τις δραστηριότητές.Τον Νοέμβριο του 1942, ο Μητροπολίτης Νικόλαος έγινε μέλος της έκτακτης επιτροπής που είχε σχεδιαστεί για να διερευνήσει εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές.
Η
συνεργασία της ηγεσίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με τις
σοβιετικές αρχές στα χρόνια του πολέμου, κάποιες φορές ονομάζεται
«πολιτική του συμβιβασμού με τους Σοβιετικούς» και γίνεται αντικείμενο
κριτικής. Ο Σέργιος κι ο διάδοχός του, Αλέξιος, ο οποίος εξελέγη τον
Φεβρουάριο του 1945 κατηγορούνται για «έγκριση της κατοχής των χωρών της
Ανατολικής Ευρώπης» και για την άνευ όρων υποστήριξή τους στις κρατικές
θρησκευτικές πολιτικές, που είχε ως αποτέλεσμα το σχηματισμό μιας
«προνομιούχου κάστας πιστών κάτω από τη διατροφή του μαχητικού
αθεϊσμού».
Η απάντηση που δίνεται είναι ότι η πολιτική είναι «η τέχνη του εφικτού». Ο Σέργιος, ως επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, έκανε πλήρη χρήση των ευκαιριών που προσφέρθηκαν σε αυτές τις ιστορικές συνθήκες για την αποκατάσταση της εκκλησίας στη Σοβιετική Ένωση. Ο Σέργιος επίσης, δεν ήταν μόνο ο πρώτος ιεράρχης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά ένας πατριώτης, που έβλεπε την πατρίδα του να δέχεται επίθεση. ….
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου